De weg van Kaïn inslaan

Kaïn en Abel, uit 'Icons of the Bible',
gefotografeerd door James C. Lewis

In de volgende overdenkingen wil ik telkens bij één verbondskind stilstaan, dat net als Ezau is afgehaakt. De Bijbel kent er wel een paar en de HEERE laat ze beschrijven als waarschuwing. Kaïn is de eerste afhaker. In de bijbelstudie die in onlangs (deels) over hem maakte, heb ik mij afgevraagd wát het was dat hem bij de HEERE vandaan dreef. Ik wil er nog een keer specifiek in deze serie over nadenken en zien wat hem bewoog.

Je hebt jongeren aan wie je al heel vroeg merkt dat ze geen zin hebben in de dienst aan de HEERE. Ik heb dat nooit begrepen, omdat ik er zelf al jong 'smaak' van kreeg. Daarmee zeg ik niet dat het dienen van de HEERE me 24/7 alle dagen van mijn leven heeft vervuld met genot. Niets menselijk is me vreemd. Maar voortdurend haalde de HEERE me weer dicht bij Zich. Ik weet hoe goed het is in Zijn nabijheid. En juist daarom begrijp ik vaak niet dat mensen 'er geen zin in hebben'. Hoe is het mogelijk en wat een gevolgen heeft dat voor henzelf, voor hun kinderen en kleinkinderen, als de HEERE daar niet snel wat tussen steekt!

"Wee hun, want zij zijn den weg van Kaïn ingegaan…"

Judas : 11a

Toch probeer ik te begrijpen waarom een jongen als Kaïn afhaakt. Maar hij is misschien wel de meest lastige, want hij wordt haatdragend en moorddadig… zo dicht bij het Paradijs! Over de volgende drie zaken heb ik me verbaasd (vervat in drie korte, op elkaar lijkende, woorden): Eva's adoratie van Kaïn, Kaïns adoratie van zichzelf, Gods genade voor Kaïn en Zijn afschuw voor diens gedrag. Kaïn wordt in het Nieuwe Testament als het ware getekend als een schip op het strand, dat een baken in zee is.

Idool

Geheel anders dan bij Ezau is juist moeder Eva zeer gesteld op haar ruwe, ruige en robuuste zoon. Genesis 4 zet in met een zakelijk beschrijving van een aantal zeer intieme en expressieve zaken: "En Adam bekende Heva, zijn huisvrouw, en zij werd zwanger, en baarde Kaïn, en zeide: Ik heb een man van den HEERE verkregen!" Voor het eerst wordt gesproken over geslachtsgemeenschap en dat nog wel ná de felle aantijgingen naar elkaar in het voorgaande hoofdstuk! Met name Adam schuift de schuld van de zondeval op zijn vrouw. Dat is typisch een omstandigheid waarin de vrouw nooit van harte zal instemmen met intimiteit, laat staan dat zij verlangt om één te zijn met haar man en haar intiemste zelf met hem te delen. Toch is het van 'bekennen' gekomen en ik ben ervan overtuigd dat Adam eerst het hart van Eva heeft herwonnen, voordat hij ook haar geniet als een paradijsbloem. De Bijbel spreekt meestal over de man die bekent, maar ik geloof dat dat niet betekent dat de vrouw het allemaal maar gelaten over zich heen laat komen. Echter… wat wist Eva van zwangerschap? Van barensweeën en bevallen? Wat uit deze intimiteit voortkwam was een zwangerschap, waar we verder niets gedetailleerds over lezen. Bij Rebekka lezen we dat het haar verwarde en dat ze daarmee tot God ging. Bij Eva blijft het – zo lijkt het – stil. Toch wist ze dat er twee soorten mensen bestaan: jongetjes en meisjes. Eén van beide zou het worden. Mocht je denken dat ze op een meisje had gehoopt, dan maakt het eerste vers van Genesis 4 ons duidelijk dat ze in volle verrukking is over het feit dat ze een jongen heeft gebaard; een man zelfs! Zou dit het Vrouwenzaad zijn, waarover de HEERE had gesproken? Mag zij de Messias in haar handen houden? Wanneer zal ze er achter zijn gekomen dat Kaïn de Messias niet was? Juist deze jongen, die zulke hoge verwachtingen bij moeder Eva had gewekt, trapt haar zo gemeen op het hart door zijn levensstijl! Hij was haar idool, zo lijkt het. Maar nu…

Icoon

Waarom nam God het offer van Kaïn niet aan? Dat is altijd weer de vraag bij die geschiedenis van het offeren van de beide broers. In een korte Bijbelstudie van Hugo Bouter wordt gesteld dat Kaïn niet wilde offeren op de voorgeschreven manier. De jongens hadden geleerd van vader Adam wat offeren was en hoe het moest. Ze wisten dat de offers voor de zonde (en ook uit dankbaarheid) heenwezen naar het komende Vrouwenzaad, de Messias. Zou Kaïns aversie daarin misschien zijn ontstaan? Zijn moeder had hém aangezien voor de Messias, maar nu moet hij een offer gaan brengen dat heenwijst naar de Ander, in Wiens schaduw Kaïn nog niet eens kan staan. Kaïn – als hij een spiegel zou hebben gehad – zou vaak naar zijn spiegelbeeld hebben gekeken; hij zou trots zijn op zijn ego. Niks om je voor te schamen. Dat offeren daarentegen betekende belijden dat je zelf dood ligt in de zonde en de misdaden en dat er na jou Iemand komt, Die jij niet waard bent Zijn schoenen na te dragen. Hij moet wassen en jij minder worden…
Als God dan ook nog eens laat merken dat Hij Kaïns manier van offeren niet accepteert en die zwakke kwezel van een broer van hem wel aanneemt, is voor Kaïn de maat vol. In de haat tegen Abel manifesteert zich eigenlijk de haat tegen God Zelf. Ten diepste wilde hij niet Abel doden, maar God.
Het is bijzonder dat de HEERE hem opzoekt en zelfs Zijn bescherming aanbiedt. Kaïn lijkt radeloos van angst voor bloedwrekers. Dat moeten dus zijn eigen broers en oomzeggers zijn geweest! Of zijn vader! Daarom bouwt hij een stad. Maar… die stad is ook een statussymbool: Kaïn wordt een icoon waar de wereld hoog tegenop zal zien! Daar zal hij zelf voor zorgen. En die adoratie zal hij afdwingen door de naam van zijn zoon te gebruiken om de eerste stad naar hem te vernoemen. Zo zet hij zijn eigen zoon op een voetstuk en dwingt hem in het keurslijf van Kaïns-aanbidding. Het lijkt Noord-Korea wel! Of wat dacht je van Erdogan? Hij wil enkel goede getuigenissen over zichzelf horen. Al wie mij op de tweede plaats zet zal hij weten te vinden!

Idioot

In sommige kinderen zit inderdaad die hang naar adoratie. Soms kan dat het gevolg zijn van te weinig liefde van de ouders. Soms ook kunnen ouders zo slap zijn dat ze hun kinderen niet kastijden (corrigeren, vermanen en met straf tot orde roepen). Dan loop je inderdaad de kans dat kinderen respectloos zullen worden. Maar als je wél liefde hebt laten zien én duidelijk hebt laten merken dat zonde geen legale plek heeft in je huis, wat is dán de reden dat kinderen zo grof en respectloos worden op het punt van de dienst aan de HEERE? Natuurlijk, ze zijn geboren na Genesis 3, dus in die zin zijn godvrezende kinderen méér een wonder dan een regel! Waarom zeggen ze, als het gaat over de Doop: "Ja, daar heb ík niet om gevraagd!" Waarom geloven ze niet, maar denken zonder God wel een bestaan in deze wereld op te bouwen? Waarom zijn ze zo ijverig om te laten zien dat ze succesvol zijn, targets halen en status bereiken? Prestatiedrang is eigenlijk een schreeuw, waarmee God het zwijgen wordt opgelegd. Kaïn, de stedebouwkundige icoon (of tycoon) van de Oudheid, wordt in het Nieuwe Testament neergezet als een idioot. Al zijn targets blijken nagels aan zijn doodskist en molenstenen om zijn hals.
In de brief van Judas wordt Kaïn neergezet als een eigenzinnige die zijn eigen stad wilde bouwen en daarmee de Stad die fundamenten heeft verachtte. Hij wilde eeuwige roem op zijn eigen manier. Hij misgunde Jezus Christus de rol van Messias ten diepste. Judas noemt zulke mensen individuen die zichzelf weiden. Ik dacht nog even dat er 'wijden' stond, maar er staat 'weiden'. Zij 'kunnen het zelf wel', ze zijn zelfstandige denkers en doeners en ze hebben geen hulp nodig. Wie God nodig heeft is een watje. Ik dop mijn eigen boontjes wel…
Johannes noemt Kaïn in zijn eerste brief, derde hoofdstuk, 'boos'. Sterker nog, zegt hij, Kaïn was 'uit den boze', een duivelskind! Weet je waarom hij Abel doodsloeg? Omdat zijn werken boos waren. Je zonden bedekken met grof geweld… dat is waarlijk idioot! Laat zulk een dwang (baken in zee) voor u niet nodig wezen… wie God verlaat heeft smart op smart te vrezen. Is het nu niet dan wel tot in eeuwigheid. Kom afhakers, ik ben geen draad beter dan jij of u, maar de strijd tegen God is gedoemd te mislukken! Draag Jezus' schoenen maar achter Hem aan. En draag vooral Zijn Naam achter Hem aan. En let er dan eens op hoe Hij je zal aankijken als je oog in oog met Hem zal staan! Hij zal zeggen: "Ik ben wél Mijns broeders Hoeder; daarom… Komt in gij gezegende Mijns Vaders…"