Dan doe Ik het Zelf wel!

Het land Samaria met rechts van de stad Samaria de berg Ebal en Sichar

 

"En Hij moest door Samaria gaan."
Johannes 4 : 4

Dat 'moeten' in onze dagtekst is een uitdagend woord. Het is duidelijk geen tikfout of onzorgvuldig gekozen woord. Meer dan eens heb ik er iets over gehoord in een preek of Bijbelstudie. Vandaag staan we bij deze paar woorden nog weer eens een poosje stil. Dat lijkt erop dat ik wel zo'n beetje weet wat er staat en dat er inmiddels niet veel nieuws over te zeggen is. Laat ik een ogenblik stil zijn en luisteren of er misschien nieuwe vragen boven komen drijven.

Moeten volgens een TomTom

Wie een route laat bepalen door zijn of haar TomTom kan kiezen uit 'de snelste route' of 'de kortste route'. Dat lijkt op het eerste gezicht niet veel te verschillen, maar soms rijd je sneller door enkele kilometers om te rijden. Binnendoor is niet altijd de snelste route. Als ik naar de Kanttekeningen luister lijken zij die uitleg bij deze tekst te hebben. Jezus móest door Samaria gaan "omdat de kortste weg om van Judea naar Galilea te reizen door het land van Samaria liep.", Ze baseren zich op Lukas 9:51-53 (waar Jezus aan de vooravond van Zijn opneming reist richting Jeruzalem en dwars door Samaria gaat) en Lukas 17:11 (waar we lezen dat Jezus zelfs 'dwars door Samaria' reist en zo opnieuw de kortste weg kiest).
Dat reizen door Samaria was niet altijd leuk. Je tikte als het ware niet op je TomTom 'de leukste route' en dan verscheen als reisadvies: 'midden door Samaria'. Jezus ondervond in de daarnet genoemde  Bijbelgedeelen tot tweemaal toe tegenstand. En dat had te maken met het feit dat Samaritanen en Joden een enorme hekel aan elkaar hadden. Als je een samaritaanse stad passeerde en de mensen zagen aan je kleding en uiterlijk dat je een Jood was (en zeker wanneer bleek dat je naar Jeruzalem reisde), dan kon je flinke verachting verwachten. Maar hoe dan ook, het was wel een kortste weg; en als ik mij niet vergis uiteindelijk toch ook de confortabelste weg om over te reizen.

Moeten volgens Bijbeluitleggers

Zij die geloven haasten niet, zegt een Bijbelse spreuk, afgeleid van Jesaja 28 : 16. Had Jezus dan haast, dat Hij de kortste weg wilde nemen? Nou, Hij had de tijd aan Zichzelf. Hij was heer en meester over de tijd; en Hij is dat nog. Maar er zijn momenten waarop Jezus haast lijkt te hebben. Het meest ingrijpende moment waarop Jezus het woord 'haast' gebruikt is wel de wegzending van Judas, uit de Avondmaalszaal: "Wat gij doen moet, doe dat haastig!"
Maar het is volgens diverse Bijbeluitleggers niet 'haast' dat Jezus drijft door Samaria. Hij neemt niet de kortste weg, om zo snel mogelijk in Jeruzalem te zijn. In beide, voornoemde, Bijbelgedeelten lijkt Jezus met eerbied gezegd een 'via' te hebben ingetikt in Zijn 'TomTom'. Het reisdoel was weliswaar Jeruzalem, maar Hij plande Zijn route 'via'… De ene keer 'via' een dorp in Samaria, een andere keer 'via' tien melaatsen en… vandaag in onze tekst 'via' een samaritaanse vrouw. Dat was de eigenlijke aanleiding van Zijn route-keuze. Veel uitleggers vullen dit 'moeten' van Jezus in door een sterke gedrevenheid om te zoeken en zalig te maken wat verloren was. Nou, in het geval van deze samaritaanse voruw is dat een mooi aspect. We kunnen er ons van alles bij voorstellen. Deze vrouw moest, net als Lydia, verlost worden van haar blindheid. Ze was zeker wel godsdienstig en actief, ondanks haar zondige leven, maar… ze zat vast in een verkeerd denkpatroon. We zullen daar verderop nog op terugkomen.

Maar hoe mooi deze gedachte ook is, hoe waar misschien ook, is dat alles wat erover te zeggen is? Raken we misschien al snel gewend aan deze prachtige gedachten over dat woordje 'moeten'? En stellen we allang geen vragen meer? Als er zo iets zwaarwichtigs aan de hand is, dan mogen we er best wel even wat langer bij stil staan.

Moeten volgens God

Het is een mooie gedachten dat Jezus linea recta (in één rechte lijn) naar die vrouw op zoek ging. Maar er zit ook nog een scherpe boodschap in deze woorden. Ik vond dat in een preek van ds. C. den Boer:

"Zij kan echter niet onopgemerkt blijven. Jezus is hier. Toevallig? Nee. ‘Hij moest door Samaria gaan’ (Joh. 4 : 4). Een moeten van hogerhand. Om ‘een werk der barmhartigheid te doen’ (C.H. Spurgeon). Zijn hart zoekt uitgerekend het verlorene. Hij gaat geen straatje om, zoals Joden wel doen, als ze van Judea naar Galilea gaan en omgekeerd, om uit de buurt te blijven van het halve heidendom dat in Samaria woont.
In Samaria immers woonde een gemengde bevolking, sinds de Assyriërs in 722 v. Chr. vele Joden vandaar hadden weggevoerd en niet-Joden daarheen hadden getransporteerd, die zich met de overgebleven Joden hadden vermengd. Vooral nadat de Samaritanen na de ballingschap de medewerking aan de herbouw van Jeruzalem en de tempel door de Joden was geweigerd, was er een complete vijandschap tussen die beiden gekomen. Daarna borduurde Samaria voort op haar eigen tradities en haar eigen religieuze opvattingen. Men had een eigen tempel op de Gerizim (nabij Sichar), een eigen Bijbel (alleen de Thora, de vijf boeken van Mozes).
Minachtend nam een Judeër daarom het woord Samaritaan in de mond. Het was voor hem het inbegrip van onreinheid. Wederkerig bood men in Samaria aan een Jood geen logies. Kortom, een oude vete die niet bij te leggen leek te zijn.
Maar Jezus…? Hij is op weg naar Zijn ‘atelier’, het werkgebied rondom de zee van Tiberias. En Hij gaat de kortste weg, linea recta door Samaria, via het verkeersknooppunt Sichar."

Die kortste weg van Jezus vinden wij vaak mooi om aan te wijzen; om er breeduit over de discussiëren, er ons ook zelfs wel aan te warmen: Jezus zoekt de zondaars! Maar de keerzijde van die medaille is: door die hetze tegen de Samaritanen móest Jezus het wel Zelf doen, want de doorsnee vrome 'kerkganger' van die dagen – die dienstbaar hád kunnen zijn in Gods Koninkrijk – haalde er hier zijn neus voor op! Zeg, hoe zit dat met ons land, onze kerk, onze buurt, onze dorps- of stadsgenoten? Ben jij bereid en bruikbaar of moet Jezus het maar Zelf doen? Want wie anders gaat hen wakkerschudden, voor het te laat is?