Een foutje in de Bijbel?

"En zijn zonen deden hem, gelijk als hij hun geboden had; want zijn zonen voerden hem in het land Kanaän, en begroeven hem in de spelonk des akkers van Machpela, welke Abraham met den akker gekocht had tot een erfbegrafenis van Efron, den Hethiet, tegenover Mamre."

Genesis 50 : 12-13

De 'Tombe van de patriarchen' in Hebron, waarvan men beweert dat daar Abraham, Izak en Jacob begraven liggen.

Toen ik bij deze teksten was aangekomen, dacht ik: wat moet ik hier nu nog over zeggen? Alles is al gezegd in het voorgaande. Het is een herhaling van zetten; een platgetreden pad, hooguit een 'kapstokpreek'. Maar de Kanttekeningen bij de Statenvertaling en het voorlezen van de 'kinderbijbel' van Van Dam zorgden voor input voor deze Bijbelstudie.

Een 'foutje' in de kinderbijbel

Toen ik mijn kinderen voorlas uit de 'Bijbelse vertellingen voor jonge kinderen', deel 2, van H. van Dam (niet bepaald mijn meest favoriete kinderbijbel; ik adviseer eerder die van Laurens Snoek, maar die is voor de kleintjes nog wat moeilijk), ging het over Job. Job werd zwaar beproefd; eerst verloor hij zijn bezittingen en zelfs zijn kinderen (!) en later ook zijn gezondheid. Een paar knechten bleven over en… zijn vrouw. Die laatste is een en al onbegrip. 

Maar net daarvoor staat de volgende zinsnede: "De mensen horen wat er met Job gebeurd is. Hoe erg het met hem is. Ze komen kijken, maar ze komen niet de buurt van Job. Hij is zo vies! Ze groeten hem niet meer beleefd, zoals vroeger. Als Job zijn knechten roept, komen zij niet. Zijn familie ziet hij ook niet. Zelfs de kinderen hebben een afkeer van hem. Ze spotten met hem. Ze spugen zelfs naar hem. Wat lelijk van ze om dat te doen!" 

Knechten? "Had Job die nog?", dacht ik, terwijl ik verder las. Ja… één hand vol, want die hadden hem die jobstijding gebracht natuurlijk. Maar… de kinderen, die zo'n afkeer van hem hebben… Ik moest even aan mijn kinderen uitleggen dat dat natuurlijk een foutje was van meneer Van Dam. Jobs kinderen waren immers omgekomen tijdens dat noodweer? Alle tien! Toch even kijken, dacht ik later op de avond. In hoofdstuk 19 klaagt Job: "Ik riep mijn knecht, en hij antwoordde niet; ik smeekte met mijn mond tot hem. Mijn adem is mijn huisvrouw vreemd; en ik smeek om der kinderen mijns buiks wil. Ook versmaden mij de jonge kinderen; sta ik op, zo spreken zij mij tegen." Als je de Kanttekeningen zou lezen, zie je waar Van Dam de fout in is gegaan. 

Maar… ik werd door het woord 'kinderen' ook op een verkeerd been gezet. Het staat er niet zo duidelijk in dit fragment, maar je moet wel goed lezen: er staat niet 'zijn kinderen' maar 'de kinderen'. Als het hier dus al om kinderen zou gaan (en dat is waarschijnlijk niet zo), dan bedoelt Job in ieder geval die van de omwonenden. Niettemin… een rare zinsnede zette mij aan tot Bijbelonderzoek.

Een foutje in de Bijbel?

En zo ging het ook met dit tekstgedeelte, waarvan ik aanvankelijk dacht niets nieuws te kunnen vertellen. Jacobs zonen begroeven het lichaam van hun vader bij Hebron, in het familiegraf (een grot op de akker van Machpela, tegenover de eikenbossen van Mamre), precies zoals Jacob hen had opgedragen. En voor de duidelijkheid: ja, dat is die akker die opa Abraham al had gekocht – toen Sara was overleden – van Efron, de Hethiet, terwijl diens stamgenoten getuige waren. Abraham kocht die voor vierhonderd sikkelen zilver (Genesis 23 : 16). Abraham had daar nog moeite voor moeten doen, want Efron wilde die akker aan Abraham geven! Maar nee, Abraham wilde er pertinent voor betalen. En zo geschiedde.

Je kunt je nog de vraag stellen waarom Jacob zo specifiek en uitgebreid beschrijft aan zijn zonen wélke akker hij precies bedoelt. Was dat niet al gewoon bekend bij zijn kinderen? Er zijn verklaarders die stellen dat, omdat ze al weer 17 jaar in Gosen wonen – en Jozef zelfs al bijna 40 jaar – dat hele familiegraf in vergetelheid is geraakt. Ze zijn nu hier gesetteld, dus ze zijn zo zoetjes aan dat Beloofde Land aan het vergeten. En al helemaal dat graf van opa Izak en overgrootvader Abraham en hun vrouwen. Nu ja, moeder Lea (voor de zonen die het betrof) ligt daar natuurlijk ook. 

Ik denk zeker dat Jacob – niet in bezit van TomTom of Google Streetview – nog even heel duidelijk de verbale coördinaten van de begraafplaats wil doorgeven aan zijn kinderen. Maar meer nog legt hij er de nadruk op dat hij vooral NIET in Egypte begraven wil worden. En dat heeft alles te maken met Gods belofte. Die begrafenis moet een belijdenis worden: Gods beloften zullen heerlijk worden vervuld. Jacob is alvast begraven in het Beloofde Land… de rest zal volgen. Ik zie daar zomaar een lijn in naar de Heere Jezus Christus, het Hoofd van Zijn Kerk, Die al Boven is… de rest van Zijn geestelijk Lichaam (Zijn kinderen) zal zeker volgen.

Maar nu die merkwaardige tekstverwijzing die er in de Kanttekeningen wordt gemaakt in vers 13 bij 'zijn zonen': naar Handelingen 7 : 15-16. Daar zitten we middenin de preek van Stefanus. "En Jakob kwam af in Egypte, en stierf, hijzelf en onze vaders. En zij werden overgebracht naar Sichem, en gelegd in het graf, hetwelk Abraham gekocht had voor een som gelds, van de zonen van Emmor, den vader van Sichem." Ik laat nog maar even buiten beschouwing dat Stefanus in het voorgaande vers sprak over 75 zielen terwijl Mozes duidelijk spreekt over 70 zielen. Daar zal een verschil in berekening in zitten, wellicht (met of zonder Jozef en zijn gezin).

Maar waar het me om gaat in dit geval is dat Stefanus beweert dat Jacob en (verschillenden van) zijn zonen (!) zijn begraven in Sichem, nota bene in het graf dat Abraham van de zonen van Emmor (Hemor) had gekocht. Hier lopen twee verhalen door elkaar. Er is het stuk land met een grot of graftombe dat Jacob kocht bij Sichem (daar is uiteindelijk het gebalsemde lichaam van Jozef bijgezet), in het noorden van Israël (Samaria). En er is het het stuk land vlakbij Hebron, in het zuiden van Israël (Judea), dat Abraham kocht van Efron: de akker Machpéla met de grot/spelonk waarin Sara als eerste werd begraven. Hier, bij Hebron, zijn de patriarchen begraven met hun vrouwen: Abraham en Sara, Izak en Rebekka, Jacob en Lea. En wellicht is ook Juda en mogelijk ook enkele van zijn broers er later begraven.

Hoe kwam Stefanus tot zo'n vergissing? Zou hij het niet helemaal goed in zijn hoofd hebben gehad op dat hectische en levensbedreigende moment (het is immers zijn laatste preek)? Of putte hij uit bronnen die een aantal dingen hebben verward? Waren namen verschreven of door elkaar gehaald? Ik weet het niet; het blijft in veel verklaringen vaag. De meesten geven wel aan hoe het wél moest worden gelezen, maar niet hoe dit foutje in de Bijbel terecht is gekomen. En bedenk dat Stefanus nota bene preekt tegenover wet- en schriftgeleerden a la Paulus! Dus over zo'n foutje zouden ze vast en zeker smalend hebben gelachen… maar het blijft zinderend stil tijdens deze woorden!

Eén uitleg geef ik door: men wil beweren dat Jacob aanvankelijk in Sichem wilde begraven worden. Hij had daar dat stuk land met graftombe gekocht om er zelf te worden begraven. Pas later in zijn leven (wellicht pas in Egypte of bij de begrafenis van Lea) besloot hij dat hij in Machpela begraven moest worden. Echter, omdat hij toch dat stuk land bij Sichem met die intentie had gekocht, deed hij het over aan zijn zoon Jozef (zodat ook hij in het Beloofde Land zou worden begraven en niet in Egypte zou achterblijven). Ongetwijfeld is er iemand met veel meer theologische kennis dan ik die me – wat deze verschrijving betreft – uit de droom kan helpen. Ik sta er open voor.

1. Maakt het uit of we in een kinderbijbel de historische gebeurtenissen tot in de puntjes kloppend vertellen?
2. In de preek van Stefanus lopen twee lijnen door elkaar: Abraham kocht een familiegraf bij Hebron en Jacob kocht een familiegraf bij Sichem. Was dat eigenlijk wel een goed idee: een familiegraf kopen in een land dat God jou had beloofd gratis te geven? Waren ze zo wellicht al het 'Beloofde Land' zelf aan het kopen op een voorbarige wijze?
3. Heb jij ook weleens vraagtekens bij iets dat je leest of hoort, waardoor je de Bijbel erbij pakt en daardoor weer iets hebt geleerd of de dingen helderder bent gaan zien? Hoe deden ze dat in Beréa?