De begrafenisstoet van Jacob

"En Jozef toog op, om zijn vader te begraven; en met hem togen op alle Farao's knechten, de oudsten van zijn huis, en al de oudsten des lands van Egypte; daartoe het ganse huis van Jozef, en zijn broeders, en het huis zijns vaders; alleen hun kleine kinderen, en hun schapen, en hun runderen lieten zij in het land Gosen. En met hem togen op, zo wagenen als ruiteren; en het was een zeer zwaar heir."

Genesis 50 : 7-9

Dat is me een uitvaart geweest! Een enorme colonne, als je het zo leest. Het heeft wel wat, al ben ik zelf meer van de bescheiden, liefst zo stil mogelijke begrafenissen. De massa mensen uit het land van Egypte hadden een dubbele functie. Ze moesten nogal een forse reis maken, nietwaar? En kijk eens… de kleine kinderen blijven thuis, zeker niet zonder bewaking lijkt me. En ook het vee blijft achter in Gosen. Waarom?

De begrafenisstoet tijdens Jacobs begrafenis, hier getekend met opmerkelijk veel Egyptisch vertoon

We zagen al eerder dat de huidige farao op een wat grotere afstand stond tot de inmiddels al op leeftijd gekomen Jozef. Was het achterdocht die hem liet bedingen dat de kleintjes en het vee in Egypte moesten blijven? En… zit er nog wel een geestelijk les in deze verzen? Of blijft het een historische beschouwing. Ik weet het op dit moment nog niet, maar ik hoop dat we er wat mee kunnen, praktisch en geestelijk.

Een kleine exodus

Al eerder noemde een uitlegger deze begrafenis een kleine exodus. En dat was het. Wat een volk! En niet de eerste de besten begeleiden de baar van Jacob! Jozef voorop, hij is de begrafenisondernemer die door vader Jacob was aangewezen en geïnstrueerd.
Vervolgens Farao's knechten, de hofdienaren en edelen van het land. Er staat zelfs 'ál' Farao's knechten. Heel Egypte loopt leeg? De Kanttekeningen nuanceren: "Dat is, het merendeel, te weten allen die beschikbaar waren en van huis konden wezen." Ze verwijzen naar Mattheüs 3 : 5 waar tot Johannes de Doper komt "geheel Judea, en het gehele land rondom de Jordaan"; dat zal ook niet letterlijk iedereen geweest zijn. Maar toch, zoveel als mogelijk.
En blijf daarbij bedenken dat hier een vader van een vooraanstaand politicus werd begraven; niet de politicus zelf. Ik word daar toch wel een beetje stil van. God zorgt, zo zullen we straks zien, voor een koninklijke begrafenis.
Ook de 'oudsten', de geleerden, raadgevers en de mannen van staat en naam, trekken mee. Ze worden als twee groepen beschreven: die van Farao's huis en die van het land. Misschien moet je het zien als de landsregering aan het hof en de plaatselijke en provinciale regeringsadviseurs.
Daarna komt Jozefs huis aan de beurt. Daarvan trekt Jozefs eigen gezin mee: Asnath, zijn vrouw en de twee oudste zonen Efraïm en Manasse met hun gezinnen. Ook personeelsleden en allerlei functionarissen uit het paleis van Jozef sluiten zich aan in de rij. Ook hier zullen er een paar zijn achtergebleven om alles wat er te regelen was in goede banen te leiden.
En ja, dan komen opeens Jozefs broers te voorschijn met hun huisgezinnen, voor zover ze sterk en capabel waren. Ze vormen, aldus Mozes die dit heeft beschreven, de achterhoede. Opmerkelijk deze lage en laatste plaats. We hebben ze de afgelopen tijd ook al zo weinig gehoord en nu dan ook weer helemaal achteraan. Alsof het niet hun eigen vader was die hier werd begraven, maar een vage bekende.

Een koninklijke begrafenis

Psalm 45 zingt: "Straks leidt men haar (lees hier 'hem') in statie uit haar (zijn) woning…" Het is weliswaar een bruiloftslied, maar ik vind dit ook zo'n machtige psalm voor een begrafenis. Want men leidt hem inderdaad uit zijn woning naar… de Koning! En let erop dat dat een beeld was dat de Egyptenaars best wel herkenden. Dat begeleiden van een dode naar het eeuwige kende zij, weliswaar in een andere hoedanigheid. Het schouwspel hier op aarde, de tocht naar het aardse graf, was een afspiegeling van de tocht naar de eeuwige gelukzalige bestemming: de hemel.
Was dat bij de Egyptenaars altijd nog een mystieke en mysterieuze gebeurtenis, voor Jacob en Jozef was alles kraakhelder: hier werd het lichaam van een koningskind begraven in verderfelijkheid, opdat het op de Jongste Dag zou worden gemaaid (de opstanding) in onverderfelijkheid.
En de ziel werd niet gewogen op een weegschaaltje, maar was in dit leven reeds vrijgekocht! De mens Jacob ging reeds naar zijn eeuwig Huis… en zijn lichaam wachtte tot de dag van de vereniging. Die begrafenis hoorde er helemaal bij!

Een incompleet gezelschap

Heel terloops lijkt het er te staan: "alleen hun kleine kinderen, en hun schapen, en hun runderen lieten zij in het land Gosen" Natuurlijk, we begrijpen het eigenlijk direct. Die kleintjes kunnen zo'n tocht door de woestijn (let erop dat het bijna dezelfde route is als die het volk later onder Mozes zal maken) niet aan. Ook het vee zou omkomen; dat vormt eerder een struikelblok dan dat het iets toevoegt. Vertrouwd personeel, wellicht wat moeders ook, bleven bij de kleintjes achter en bij het vee.
Als je vers 9 leest dan is het geen woord te veel gezegd, als daar staat dat de stoet omschreven kan worden als een 'zeer zwaar leger' met ruiters en wagens. Een militaire colonne.
Niks om kwetsbare kinderen en zwangere vrouwen bij te hebben. Het was me nogal een gevaarlijke tocht. Want we weten dat ze met die hele colonne ook door vijandelijk gebied moesten trekken, ook door Edom. Zouden er nog nazaten van Ezau meetrekken; hij was immers de tweelingbroer van Jacob? Of was er al helemaal geen contact meer tussen de broers? Was Ezau al overleden? De Bijbel zwijgt erover, maar zo'n vraag kan tijdens het nadenken wel boven komen drijven. Zoveel volk, maar je broer en zijn familie ontbreken. En als ik aan Egypte denk, dan denk ik ook aan de nazaten van Ismaël die hier ergens moeten hebben gewoond. Zouden zij ook nog zijn meegetrokken? Of was er ook geen contact meer met hen?
Nog even over die achterblijvers. Zou dat allemaal echt alleen om praktische redenen zijn geweest of… is het toch ook wat tactiek van Farao Eje om er voor te zorgen dat ze allemaal t.z.t. weer terug zullen komen? Immers, als Jozef niet meer terugkeerde zou dat toch nog enigszins een gemis voor Egypte zijn. Maar sterker nog: Jozef wist als geen ander waar Egyptes zwakke plekken zaten en hoe de organisatie van het land precies in elkaar stak. Als hij in de woestijn een vijandelijk leger zou organiseren, zou hij met weinig moeite het land kunnen veroveren; immers hij had nu een zeer zwaar heir ter beschikking? Even dacht ik aan die coup-poging in Turkije. Maar misschien zie ik het te somber en moeten we dat zware heir dat Farao meegeeft positief duiden. Farao zelf echter gaat niet mee!

Zou deze enorme organisatie met name een eerbetoon zijn geweest van Jozef aan zijn vader? Dan is het wel helemaal schrijnend dat de broers zo aan de zijlijn staan en zelfs helemaal achteraan in de rij mee sjokken. Alsof ze liever niet hadden meegegaan. Zou dat kunnen? Dat je iemand moet begraven maar je had er liever niet bij geweest? Een nabij familielid begraven, maar je hebt helemaal niets met die persoon? Of erger nog (en dat is dan de omgekeerde situatie van die uit Genesis 50), je moet een broer, zus, vader of moeder begraven, maar die heeft je het hele leven zuur gemaakt. Misschien wel mishandeld, misbruikt, verraden, miskend en genegeerd… Stel dat je dán loopt te midden van een enorme stoet van mensen die allemaal positieve verhalen hebben over de overledene, maar jij denkt stil: je moest eens weten. Ik weet dat dat voorkomt; afschuwelijk. Dit komt zomaar bovendrijven, doordat ik net een aangrijpend boek heb gelezen van Cathy Gohlke, getiteld 'Het geheim van mijn moeder'. Wie dit boek kent, zal het begrijpen; ook wat ik hiermee vanuit dit boek bedoel: de vraag hoe je een overledene nog kunt vergeven…

1. Als je de massaliteit van de begrafenisstoet op je in laat werken, kun je je afvragen: gaat het er dan nog wel eerbiedig aan toe? Wat vind jij van massale begrafenisplechtigheden? Denk ook aan het gevaar van 'mensverheerlijking'.
2. Wat is voor jou het belangrijkste uit dit gedeelte? Welke vragen roept dit bij je op?
3. Heb je wel eens zo'n moeilijke begrafenis meegemaakt, zoals daarnet geschetst? Hoe ga je daarmee om? Stop je dat weg, praat je dat uit met iemand of verwerk je dat op een andere manier?