Het effect van de preek

Nawoord

Je loopt snel het risico om het verhaal van de martelaar Stefanus door te vertellen in plaats van na te denken over het effect van zijn preek. Het verhaal is boeiend, spannend, eng zelfs en toch heel vertroostend voor verdrukte gelovigen. Maar met zo’n verhaal blijf je steken in de eerste laag van het Bijbelgedeelte. Er gebeurt hier enorm veel door woorden. Er vinden gistende processen plaats in harten.
En juist daar wilde ik in deze bundel bij stilstaan.

Het effect bij Stefanus

De preek van Stefanus was zijn eerste officiële (althans in de Bijbel gepubliceerde) en tevens laatste preek. Hij zal al meerdere malen een stichtelijk woord bij zijn diaconale werk hebben gesproken. Het is waarschijnlijk dat hij dat in het openbaar deed. De weduwen van de Grieken kregen in het openbaar de kans om zijn hulp in te roepen. En of dat nu op het markt- of tempelplein gebeurde, of in een straat wat meer achteraf, er zijn mensen die hem hebben horen spreken. En dat zinde sommige orthodoxen niet.

Ze hebben hem op een bepaald moment geïnterrumpeerd en zijn met hem in debat gegaan. En waar Stefanus wellicht nog heeft gedacht dat hij een persoonlijk woord voor deze mensen mocht brengen, daar lag op de achtergrond bij deze mensen een geheel ander plan klaar. Ze probeerden hem klem te praten. De reden daarvoor was dat hij over Jezus sprak. Die ‘valse’ rabbi die al maanden dood was. Zij dachten van Hem af te zijn, maar Hij bleek voor deze ketters nog springlevend. De grote vraag is: hoe ga je met ‘ketters’ om?

Een rechtszaak was de eerste logische stap voor deze mensen. Maar nadat het Sanhedrin de aanklachten had gehoord gaven ze – overigens verrassend positief – Stefanus de kans om zich te verdedigen. Althans… ze vragen hem of het waar is waarvan hij wordt beschuldigd. Dat deden ze met Jezus niet. Misschien wel omdat Hij bleef zwijgen. Maar Stefanus gaat spreken.

Wie nu denkt dat Stefanus zich heel kwetsbaar opstelt bij zijn betoog, die vergist zich. Hij acht de ander niet bepaald uitnemender dan zichzelf. Hij zaagt planken van bepaald dik hout. En in zijn betoog zit, zo zagen we inmiddels duidelijk, een sterke opbouw.

Dat de ferme laatste woorden van zijn preek niet bolstrijkend waren mag duidelijk zijn, maar dat wil niet zeggen dat er geen liefde achter zijn woorden zat. Hoewel we eerlijk moeten zijn: we merken nergens bewogenheid in zijn stem. En eigenlijk merk ik dat bij geen van de apostelen, wanneer zij in debat gaan. Wij romantiseren graag en leggen er graag onze westerse emotie in. Maar daar merk je in deze woorden niets van.

Overigens betekent dat niet dat er geen bewogenheid in zijn hart was! Want die komt naar buiten als Stefanus naar buiten wordt gesleurd en gestenigd. Terwijl de stenen op zijn hoofd en lichaam beuken is zijn blik op de hemel gericht en roept hij duidelijk verstaanbaar voor iedereen: “Heere, reken hun deze zonde niet toe!” Dat bid je niet als je vol wrok zit!

Het effect bij het Sanhedrin

Deze rechtszaak verloopt heel raar, als je die vergelijkt met die van Jezus. Toen moest het Sanhedrin zo nodig eerst naar Pilatus, omdat zij zelf geen doodvonnis mochten uitvoeren. Nu is dat blijkbaar helemaal geen probleem meer!

Maar nog voordat Stefanus wordt gestenigd, gaat plots de hemel open en hij roept uit: “Ziet, ik zie de hemelen geopend, en den Zoon des mensen, staande ter rechter hand Gods.” Let op het tijdstip van deze open hemel. Die gaat niet pas open als hij buiten de stad op zijn knieën ligt, maar die gaat al open in de rechtszaal!

En die uitspraak is voor de mensen om Stefanus heen de druppel. Die ‘valse’ rabbi Jezus aan de rechterhand van God? Dit is totale blasfemie! Dit moet je als lezer wel heel goed beseffen. Dat die Joden tot deze conclusie komen is eigenlijk enorm vanzelfsprekend, nietwaar? Zij zaten vast in de loopgraaf van hun theologische dogmatiek. Nergens in de preek van Stefanus werd een nuancering van diens standpunt aangebracht. Dus stonden voor hen over en weer de hakken in het zand.

Als Stefanus daarom met deze niet te toetsen visionaire uitroep denkt hen omver te blazen, dan heeft hij het mis. Hij moet stoppen. Hij moet zwijgen. Hij moet nu echt zijn mond gaan houden. Hij moet dood, desnoods.

Ze kunnen het niet langer aanhoren en stoppen hun oren dicht. Toch moeten ze de handen van hun oren afgehaald hebben wanneer ze Stefanus beetpakken en de stad uit sleuren.

Heeft Stefanus gefaald? Had hij het beter anders kunnen aanpakken om deze verstokte en eigenzinnige dogmatisten erbij te kunnen houden? Had hij misschien beter kunnen spreken over de wetten van Mozes en waarderend moeten spreken over de ordinanties van Joodse geschriften en uitleggers? Had hij misschien meer moeten aansluiten bij wat deze mensen waardevol en goed vonden?

Want, wees eerlijk, als je mensen van je afstoot bij het spreken over Gods Woord en de boodschap van het Evangelie, kun je het dan niet beter anders aanpakken? De kans was groot geweest dat deze mensen waren weggelopen. Dan was Stefanus nog wel blijven leven, maar dan had hij hen nooit meer kunnen bereiken. De leden van het Sanhedrin hadden er dan hun nieuwe belijdenisgeschriften over geschreven: waar staan wij voor, tegenover deze vervloekte ketters? Dat had een ware loopgravenoorlog geworden, een richtingenstrijd met enorm veel slachtoffers en afhakers. Omdat niet iedereen in twee afgebakende kampen past!

Ik denk dat Stefanus het anders had kunnen doen, wanneer hij met deze actie probeerde te evangeliseren. Maar in het vorige hoofdstuk zagen we dat dat niet het geval was. Zijn juridisch betoog bestond uit een verslag van hun beider volks-geschiedenis. Een simpele opsomming van feiten, zonder de emotie van dogmatiek. Hij tekende hen Gods hart achter hun eigen geschiedenis. En dat hadden ze nergens in hun boekjes staan. Hun beeld van God was niet overeenkomstig die werkelijkheid. En dan leg je het altijd af in dogmatische geschillen. Dan volgt op het ene statement direct het andere. Het ene woord wordt door het andere onderuit gehaald. Maar zo gaat Stefanus niet te werk. Hij legt bloot dat hun godsdienst niet de dienst aan de levende God was, maar een politiek spel ten behoeve van hun eigen positie. En daarin is vandaag de dag nog niet veel veranderd!

Was Hitler bewogen met het volk, omdat dat door de Eerste Wereldoorlog in grote armoede terecht was gekomen? Of wilde hij het afgebroken werk afmaken en zichzelf in het middelpunt zetten? Wilde hij zelf een messias zijn, een superster? Is dat niet de drijfveer van veel groten der aarde vandaag de dag? Is dat niet de drijfveer van veel politici in de kleine politiek? Is dat niet de drijfveer van veel vooraanstaanden in kerk en gemeente? Ze hebben de mond vol van ‘zuiverheid’, maar ze geven met hun woorden en daden voortdurend blijk van dat ze God niet echt kennen zoals Hij is. En dat heeft ook effect op de mensen eromheen!

Het effect bij Saulus

Als er iemand intens heeft zitten luisteren en super geboeid heeft zitten kijken, dan was het Saulus wel. Saulus… de naam die hij voor zijn bekering droeg? Ook alweer zo’n statement dat je tot op de kansel hoort zeggen. Saulus of Saul was zijn hebreeuwse naam: zijn moeder was Jodin. Paulus was zijn griekse naam: zijn vader was griek. Toen hij de heidenwereld in ging deed hij dat onder zijn griekse naam. Maar dat heeft helemaal niets met zijn bekering te maken. Zoals Jan, een naar Amerika emigreerde boer, zijn naam daar als John schrijft en uitspreekt. Jan lijkt op Ian en dat zou kunnen suggereren dat hij uit Ierland zou komen.

Saulus vindt tijdens dit proces voortdurend bevestiging van zijn eigen nog groeiende visie op de joodse religie. Wat deze orthodoxen eruit kramen vormt hem in zijn ontwikkeling. Dit is een belangrijk element, dat we vandaag de dag ook goed moeten beseffen.

Dat Saulus hier getuige is van een moord wil hij niet zo duiden. Hij heeft later verteld dat hij ‘een behagen had’ in het uit de weg ruimen van deze oproerkraaier. In het verlengde daarvan had hij er eveneens een intens behagen in dat die rabbi Jezus indertijd was opgeruimd. Ik ben er haast van overtuigd dat hij daarbij ook getuige is geweest. Het is nog maar kort geleden! Hij was theologisch gevormd door Gamaliël die tijdens een spoedvergadering over de apostelen, die maar niet wilden zwijgen over Jezus, nota bene had gezegd: “Houdt af van deze mensen, en laat hen gaan; want indien deze raad, of dit werk uit mensen is, zo zal het gebroken worden. Maar indien het uit God is, zo kunt gij dat niet breken; opdat gij niet misschien bevonden wordt ook tegen God te strijden” (Hand. 5:38b-39).

Hij was een erudiet man en men hechtte veel waarde aan zijn inzicht. Ze volgden het direct op, terwijl even te voren hun harten nog barstten van nijd.

En nu gebeurt dat weer… Nu zijn die harten geëxplodeerd; en hoe?! Was de moord op Stefanus voor Saulus misschien het bewijs dat dit het werk van mensen moest zijn; immers… het is nu gebroken?!

Saulus heeft dus aan de voeten van Gamaliël niet alleen een stapel kennis meegekregen, maar ook een stuk levenservaring en levenswijsheid. Echter, dat laatste heeft hij als ballast overboord gegooid blijkbaar. Want later, wanneer hij zich verantwoordt (net als Stefanus!) voor het Joodse volk in Jeruzalem (Hand. 22), zegt hij: “Ik ben een Joods man, en te Tarsen in Cilicië geboren, opgevoed in deze stad, aan de voeten van Gamaliël onderwezen naar de bescheidenste wijze der vaderlijke wet, zijnde een ijveraar Gods, gelijkerwijs gij allen heden zijt, die dezen weg vervolgd heb tot den dood, bindende en in de gevangenissen overleverende beiden mannen en vrouwen. Gelijk mij ook de hogepriester getuige is, en de gehele raad der ouderlingen; van dewelke ik ook brieven genomen hebbende tot de broeders, ben naar Damaskus gereisd, om ook degenen, die daar waren, gebonden te brengen naar Jeruzalem, opdat zij gestraft zouden worden.”

Even verderop komt hij toch ook bij de ‘doorn’ in zijn vlees: “Heere, zij weten, dat ik in de gevangenis wierp, en in de synagogen geselde, die in U geloofden; en toen het bloed van Stefanus, Uw getuige, vergoten werd, dat ik daar ook bij stond, en mede een welbehagen had in zijn dood, en de klederen bewaarde dergenen, die hem doodden.” Het is hem kraakhelder bijgebleven en het pleitte na zijn bekering niet in zijn voordeel! Zelfs het behagen aan die dood torste hij als een last mee.

Eenmaal, na zijn overlijden, mocht hij die Stefanus ontmoeten in de heerlijkheid. De beide broeders in Christus mochten elkaar omhelzen voor Gods troon en Hem eenparig aanbidden tot in eeuwigheid! Wie had dat kunnen denken! Daar zorgde die ‘valse’ rabbi Jezus voor. Inderdaad heeft Saulus met eigen ogen gezien dat Jezus daar ter rechterhand van God stond!

Maar om nog even bij het punt dat ik wilde maken terug te komen: als we aldoor het Evangelie onder een stolp willen zetten en de kracht van het leven door de Geest willen intomen en uitblussen, zal dat onherroepelijk effect hebben op de jongere generatie. Denk daar eens over na!

Het effect bij ons

Want dan komen we toch tenslotte bij het effect dat de preek (of die nu van Stefanus is of van iemand anders) heeft op ons leven. In het geval van Stefanus zou je kunnen denken: dat is nutteloos geweest. Stefanus is vermoord en de volgelingen van Jezus werden alleen maar vervolgd. Had dat nou niet anders gekund? We lezen in Handelingen 11 een van de vruchten van Stefanus’ preek en dood: “Degenen nu, die verstrooid waren door de verdrukking, die over Stefanus geschied was, gingen het land door tot Fenicië toe, en Cyprus, en Antiochië, tot niemand het Woord sprekende, dan alleen tot de Joden. En er waren enige Cyprische en Cyreneïsche mannen uit hen, welken te Antiochië gekomen zijnde, spraken tot de Grieksen, verkondigende den Heere Jezus. En de hand des Heeren was met hen; en een groot getal geloofde, en bekeerde zich tot den Heere.”

De preek én de vervolging die daarop volgende hebben tot gevolg dat men overal heen vlucht én spreekt over de Heere Jezus. En de HEERE gebruikte dat en zegende het boven mate zeer!

Wat doet de preek van jou? Wat doet bijbelstudie met jou? Wat doet het lezen in  Gods Woord met je? Ga je het minutieus uitpluizen om er allerlei spitsvondigheden in te ontdekken? Ga je het nuanceren, wanneer het je dichterbij God wil brengen. Lees je er dingen naast die het Woord tot leven brengen en het leven met God in je doen opleven of lees je er dingen bij die je passief maken en voorwaardelijk naar de woorden van God leren luisteren? Wees eens eerlijk: welk effect neem je waar in je hart? In je handen? In je hoofd? In je voeten? In je woorden? Dat weet jij het allerbeste! Ik bid om een zegenrijk effect.