Had Nicodémus last van autistische interpretatie?

Nicodémus vatte wedergeboorte wel heel letterlijk en pastisch op!

"Nicodemus zeide tot Hem: Hoe kan een mens geboren worden, nu oud zijnde?
Kan hij ook andermaal in zijner moeders buik ingaan, en geboren worden?"

Johannes 3 : 4

Nicodémus moet als Joodse leraar een aanmerkelijk denkniveau hebben gehad. Daarnaast had hij ook een meer dan modale kennis van de Schrift. Waarom begreep hij Jezus' uitleg over de wedergeboorte dan niet? En waarom kan ik nergens op internet of in Bijbelverklaringen een antwoord vinden op deze vraag? Heeft niemand die vraag ooit gesteld?

Komt wedergeboorte niet voor in het Oude Testament?

Inderdaad heb ik me de afgelopen dagen erg verbaasd over het feit dat ik nergens deze vraag beantwoord vond. Nou ja, daarnet werd ik nog erg verrast door de preek van Kohlbrugge over Johannes 3 : 1-8, die bevestigde dat Jezus Nicodémus' compliment bewust negeerde en doorstootte naar de niet-uitgesproken kern. Jezus kon dus over Nicodémus niet zeggen: "Waarlijk een Israëliet in welke geen bedrog is." Sterker nog, volgens Kohlbrugge hield Nicodémus zich onnozel, hoewel hij wel aanvoelde dat Jezus bedoelde dat Nicodémus nog niet bekeerd was en dus ook niets snapte van werkelijk geestelijk leven. Dit lijkt Jezus' uitval "Zijt gij een leraar van Israël, en weet gij deze dingen niet?" in vers 10 te bevestigen.
Toch vroeg ik me af of Nicodémus kón weten wat Jezus met dat woord 'wedergeboorte' bedoelde. Ik kan het niet voor 100% zeker zeggen, maar ik meen dat de term wedergeboorte als zodanig niet in het Oude Testament voorkomt.Toch denk ik dat Nicodémus tot op zeker hoogte wel kon weten wat Jezus bedoelde. In het Oude Testament wordt door de profeten op enkele plaatsen (Jeremia en Ezechiël; deze laatste vooral in hoofdstuk 37) geprofeteerd over een wedergeboorte van het volk. Dit zou met name gebeuren als de Messias verschijnen zou. Maar dat was nu juist het probleem. Zolang het Sanhedrin weigerde Jezus als die beloofde Messias te zien – en er daar dus geen sprake kon zijn van vervulling van de profetiën – was er ook geen sprake van wedergeboorte. Maar dit gaat nog om een volksbekering. Jezus doelt hier op een persoonlijke wedergeboorte.

Zelf vond ik ook in de Psalmen verwijzingen naar zo'n persoonlijke wedergeboorte of vernieuwing. Wat te denken van Psalm 51, vers 11-13: "Verberg Uw aangezicht van mijn zonden, en delg uit al mijn ongerechtigheden. Schep mij een rein hart, o God! en vernieuw in het binnenste van mij een vasten geest. Verwerp mij niet van Uw aangezicht, en neem Uw Heiligen Geest niet van mij." In Psalm 104 wordt gezinspeeld op herschepping, terwijl het beeld van de schepping wordt gebruikt: "Zendt Gij Uw Geest uit, zo worden zij geschapen, en Gij vernieuwt het gelaat des aardrijks."

En ook in Klaagliederen 4 vers 21 lezen we "HEERE, bekeer ons tot U, zo zullen wij bekeerd zijn; vernieuw onze dagen als van ouds." Maar heel nadrukkelijk wordt de term wedergeboorte niet gebruikt.

Komt wedergeboorte niet voor in Nicodémus' gedachtegoed?

Toch hoef je een term niet precies terug te vinden, zonder de betekenis ervan te kennen, zou ik zeggen. Als God spreekt over volksbekering, spreekt Hij evenzeer over de persoonlijke bekering. Zoals ook de verwerping van één persoon, vanwege diens liederlijke zonde, ook de verwerping van een heel volk kan inhouden. De Schriftkenner Nicodémus moet toch voldoende hebben geweten van zonde, bekering, genade en vergeving? Daar stond alleen al de hele offerdienst bol van. Nu weet ik dat vele Joden inclusief denken. De Psalmen zijn voor hen van toepassing op het hele volk; niet zozeer op de persoon alleen. Wij kennen dat veel minder zo.
Maar – om nog een keer terug te keren naar de eerste vraag, of Nicodémus werkelijk niet begreep wat wedergeboorte betekende – hoe wil je Nicodémus' woorden uitleggen? Vind je zijn opmerking flauw, door het heel concreet, letterlijk op te vatten? Of was het een uitvlucht, zoals Kohlbrugge vermoedt? Was Nicodémus misschien autistisch qua denkvermogen en vatte hij alles letterlijk op? Zo hoorde ik vandaag een voorval van een hoogbegaafde student tegen wie werd gezegd, uit irritatie tijdens een meningsverschil: "Joh, ga toch weg!" Hij pakte zijn spullen en wilde vertrekken. Toen degene met wie hij ruziede verbaasd vroeg "Wat ga je doen?", antwoordde hij: "Ik moest toch weggaan?" Tenzij een mens opnieuw geboren wordt… Opnieuw geboren worden? Opnieuw de baarmoeder in? Wat een onzin… Ja, zo zou Nicodémus kunnen hebben gedacht. Ik houdt die mogelijkheid open.
Blijft staan dat hij qua karakter ook een typisch Joodse trek had: iets anders zeggen dan je bedoelt. En dat was – zo bevestigde Kohlbrugge in zijn preek – juist datgene wat Jezus in zijn woorden negeerde en waarom Hij doorstootte naar het pijnpunt.
Zo ook kan Nicodémus hier deze opmerking hebben geplaatst om verkapt weer te geven: Meester, ik heb geen idee wat het inhoudt. Het naleven van de wet en de talloze sub-geboden is zo totaal anders. We hebben als Joodse leraren wellicht alles heel autistisch opgevat en letterlijk geïnterpreteerd en naar onze hand gezet. Maar ik voel aan dat U ons weer terug wilt brengen tot de oorspronkelijke betekenis van Gods Woord. Nicodémus had inderdaad last van autistische interpretatie; niet zozeer de interpretatie van hemzelf, maar die van de leraars in die dagen. Je kunt er geestelijk flink last van hebben. Roep daarom om bevrijding daarvan!

Heeft wedergeboorte een levende plek in jouw godsdienst?

Het werkelijk geestelijk leven ontbrak in de godsdienst van die dagen. Herhaaldelijke keren hamerde Jezus daar op. En bij de farizeeën zette dat kwaad bloed. Hij nam de geboden niet letterlijk (denk aan de vrouw die op heterdaad in overspel was gegrepen en waarover Jezus oordeelde dat de beschuldigers dat bevel van Mozes dan maar letterlijk moesten uitvoeren, mits zij zelf zonder zonden waren). Jezus nam de geboden echter wel stipt en serieus, maar in de betekenis en context waarin God ze bedoeld had. Wedergeboorte en geestelijk leven was verdwenen uit de godsdienst. Maar niet geheel. Want zie, hier zit Nicodémus namens een onduidelijke groep mensen die aanvoelen dat Jezus tóch een Leraar Israëls is. Hij past niet in de theologie en dogmatiek die ze sabbath op sabbath horen, maar ze proeven dat het waar is wat Hij zegt. Bij Hem leeft het, terwijl het in de sjoel en in de tempel slechts dorre en letterlijke lettergodsdienst is.
Het is vandaag de dag niet anders. God roept ons niet op om onze biezen te pakken en weg te trekken uit de woestijn van het kerkelijk leven, maar om levende getuigen van Hem te zijn. Anderen te laten voelen, merken en zien (!) wat een levend geloof is. Niet in de laatste plaats aan de volgende generatie, die het gevaar loopt copy-paste te doen met autistisch-aangeleerde exegese. Wat is het dan nodig zelf door water en Geest wederom geboren te zijn. Te wéten waar we het over hebben; nee, over Wie we het hebben. Samen weer te luisteren naar de woorden van God, zoals Hij ze bedoelde toen Hij ze de eeuwen door liet opschrijven. Kopieer geen dogmatische statements, maar leef ze uit in een levende geloof, in woord en daad!