Primaire reacties op Jezus' preek

En zij gaven Hem allen getuigenis, en verwonderden zich over de aangename woorden die uit Zijn mond voortkwamen, en zeiden: "Is Deze niet de Zoon van Jozef?"

Lukas 4 : 22

"En allen, die Hem hoorden, ontzetten zich over Zijn verstand en antwoorden"; schilderij gemaakt door de mormoonse kunstschilder Grant Romney Clawson (1927-2016), die juli dit jaar overleed

Jezus had nog niet eens tekst en uitleg gegeven. In onze westerse optiek verwacht je helemaal nog geen reactie. Niet positief maar ook niet negatief. Waar wil Jezus heen? Hoe bedoelt Hij die woorden? Waar doelt Hij precies op. Er is niets zo vervelend als predikers die niet precies zeggen wat ze bedoelen. Maar… je moet ze wel even de tijd gunnen om dat te doen. Niet primair en niet direct reageren na de eerste de beste onduidelijkheid. Maar… je mag je terecht ergeren aan bedekte termen en omzichtige, veilige bewoordingen. Preken behoort in de geest van Johannes de Doper te zijn: in betoning van Geest en kracht!

Wie schetst onze verbazing, wanneer er al na 1 regel preek een gemompel ontstaat (of waren het slechts gedachten die Jezus doorzag?). Of… geven ook de luisteraars met hun lichaamshouding misschien een merkbare reactie op die eerste woorden? We weten het niet. En misschien is er dus nóg een aspect: wij kennen de aramese woorden niet en de joodse context. Wellicht had Jezus maar heel weinig woorden nodig om iets in beroering te brengen. Er zit iets ongrijpbaars in deze geschiedenis.

Getuigen

Er staat dat de mensen aan of over Jezus 'getuigenis gaven'. Wie? De oversten, de leidslieden of juist het gewone volk? En wat houden die woorden in? Ik denk dat het een zoemend geroezemoes was te midden van het gewone volk, maar dat leiders dat vuurtje opstookten. Je weet wat mensen soms kunnen doen, met een schuin oog kijkend naar in hun ogen gezaghebbende personen. Niettemin zullen er gewone mensen zijn geweest die elkaar verbaasd aankeken en wat tegen elkaar mompelden.
De kanttekeningen verwijzen naar Markus 6 : 2 waar staat (en ik neem even vers 1 ook erbij): "En Hij ging van daar weg, en kwam in Zijn vaderland, en Zijn discipelen volgden Hem. En als het sabbat geworden was, begon Hij in de synagoge te leren; en velen, die Hem hoorden, ontzetten zich, zeggende: Van waar komen Dezen deze dingen, en wat wijsheid is dit, die Hem gegeven is, dat ook zulke krachten door Zijn handen geschieden?" Het gewone volk dus. Te meer denk ik dat, omdat zij Jezus vergelijken met de gangbare rabbi's en schriftgeleerden. Wat Hij zei week af van wat ze sabbath na sabbath hoorden!
Dat heeft ons ook wat te zeggen vandaag de dag. Er is een stroming gaande die wil dat we meer joods gaan denken en spreken over de Schrift. We moeten meer denken als een Jood en redeneren als een Jood. Er zit wel wat in, maar… Jezus' exegese en prediking week dus juist af van wat die Joodse leiders leerden, vonden en predikten. Dus het is maar de vraag of het wel zo'n heilzaam spoor gaat worden om joodser te gaan doen en denken. Immers, hoewel zij het uitverkoren volk van God blijven, is hun blindheid voor de gekomen Messias cruciaal voor hun Schriftverstaan. Hoezeer zij ook dichterbij de bronnen staan dan wij, hoezeer zij autentieker denken zoals de aangesprokenen in de Thora dachten… er wringt iets in die hang naar verjoodsing. En ik waag het – ondanks mijn liefde voor het Joodse volk – toch te betwijfelen of Gód dit van ons gevraagt. Daarmee zeg ik zeker niet dat we alle joodse bronnen moeten dichtlaten!

Verwonderen

De reactie van de mensen in de synagoge van Nazareth is kenmerkend: ze verwonderen zich. En daar gaat straks een tegenreactie op komen, net als op de eerste Pinksterdag die woorden: "Ze zijn vol zoete wijn!" Ontkrachting is één van de sterkste wapens van satan binnen de kerk.
Merkwaardig is de tekstverwijzing die ik zie staan naar Jesaja 50 : 4, waar staat "De Heere HEERE heeft Mij een tong der geleerden gegeven, opdat Ik wete met den moede een woord ter rechter tijd te spreken; Hij wekt allen morgen, Hij wekt Mij het oor, dat Ik hore, gelijk die geleerd worden." Zullen mensen in de synagoge dit ook met elkaar hebben geassocieerd? Zou wel gaaf zijn! Dan daagde er wel iets van het besef: "Zou dit dan toch de Messias zijn?"
In Mattheüs 13 : 54 lees ik (eveneens een tekstverwijzing bij deze tekst): "En gekomen zijnde in Zijn vaderland, leerde Hij hen in hun synagoge, zodat zij zich ontzetten, en zeiden: Van waar komt Dezen die wijsheid en die krachten?" En dat was al niet de eerste keer dat mensen zich over Jezus’ wijsheid ontzetten! In Lukas 2 : 47 komen we de Barmitswa Jezus van Nazareth tegen in de tempel te Jeruzalem: "En allen, die Hem hoorden, ontzetten zich over Zijn verstand en antwoorden." Waarover zullen zij zich dan hebben ontzet, verbaasd, verwonderd en misschien wel verontrust? Immers, je komt die reactie vandaag de dag ook in orthodoxe kerken tegen, wanneer je vragen stelt over Bijbelgedeelten, waarop geen antwoord bestaat; simpelweg omdat niemand die vraag ooit nog heeft gesteld of heeft durven stellen. Ik bedoel niet de vragen die voortkomen uit een negatief kritische houding of uit ongeloof, maar uit de drang om uit een soort denk-keurslijf te komen. Er is zoveel automatisme, vanzelfsprekendheid en veiligheid in het kerkelijk denken dat je er soms doodmoe van wordt. Zo weinig inspanning om de Schrift te begrijpen en de HEERE dieper te kennen. Zo dodelijk veel clichéematige vroomheid, zonder werkelijk te weten wat men nu vindt, voelt, denkt en zegt.
Veel vragen zijn maar lastig en moeten lacherig of zuur worden genegeerd. Dat doet mensen, vooral ook jongeren, om zich heen kijken naar andere kerken. Ik keur zeker af dat jongeren hun heil zoeken bij vrije en evangelische groepen, want ze zullen daar ten diepste niet vinden wat ze zochten, hooguit een prettig gevoel. Maar ik snap het wel en het is schuld van allen die geen enkele poging doen om ze serieus te nemen. Mensen die verwonderd zijn – en dus vragen gaan stellen – zoeken naar sturing en leiding en niet naar veilige antwoorden, zonder pit.

Concluderen

En dan is daar opeens dat tegengeluid: "Is dat niet gewoon de zoon van Jozef en Maria?" Trouwens, zelfs de naam Maria, die waarschijnlijk inmiddels weduwe was, wordt niet eens genoemd. Hadden ze haar al lang afgeschreven als 'niet bij haar verstand met die wonderlijke Zoon van haar'? In Johannes 6 : 41-43 lezen we bij een latere gelegenheid: "De Joden dan murmureerden over Hem, omdat Hij gezegd had: Ik ben het Brood, Dat uit den hemel nedergedaald is. En zij zeiden: Is deze niet Jezus, de Zoon van Jozef, Wiens vader en moeder wij kennen? Hoe zegt Deze dan: Ik ben uit den hemel nedergedaald? Jezus antwoordde dan, en zeide tot hen: Murmureert niet onder elkander." Daar zat dus het probleem!
Maar er is nóg een reden voor die tegenreactie. De mensen verwonderden zich over iets ín Jezus’ woorden: aangenaamheid; maar je zou het vanuit het grieks (ook vanuit het hebreeuws?) ook kunnen vertalen met 'de woorden der genade', aldus de Kanttekeningen. Wat maakte Jezus' woorden dus zo bijzonder: genade! De leraars der wet waren enkel bezig met wetticisme, om met nauwgezetheid God tot goedheid en gunst te bewegen. Maar Jezus spreekt woorden van genade. Dat is geen lievigheid, maar in de manier waarop Hij spreekt zit een natuurlijke autoriteit. En dat hebben de leiders ook feilloos door; direct! Dat beweegt hen om die woorden geniepig te ontkrachten met een ogenschijnlijk of orenschijnlijk "Hé, is dit niet de zoon van Jozef?" Ze wisten echt wel Wie Jezus was; die opmerking is dan ook geen verbazing in de trant van: "O, joh! Nou zie ik het! Het is die zoon van Jozef!" Maar: "Hier denkt er een de Schrift te kennen en meet zich een statuur aan die hem niet past! Hij is maar een zoon – en nog wel een buitenechtelijke – van Jozef!"
Met opzet wordt niet Maria maar Jozef genoemd. Juist zijn naam maakt Jezus geloofwaardigheid ongeloofwaardiger! En het is voor hen hét bewijs dat Jezus gewoon normaal geboren is uit een biologische baarmoeder en niet uit de transcedente hemel is gekomen!
Herken je zulke reacties? Je legt je vingers bij de een tekst waar iets onomstotelijks staat en je bent nog niet uitgesproken of er duiken direct mensen op je met 'Ja, maar…', of, erger nog, 'Je kunt wel horen dat je er niet geestelijk naar kunt kijken'. Wie stelt de vraag wat hún motief is? Wie vraagt zich openlijk af of tegenargumenten altijd gerechtvaardigd zijn, wanneer er een goed beeld van God wordt gegeven? Hoeveel oprechte denkers en zoekers worden afgeserveerd met ogenschijnlijk kloppend-dogmatische, maar liefdeloze, statements die een verder gesprek blokkeren? Is dat de setting waarin Gods één na laatste voorzegging in vervulling zal gaan dat de volheid (of moeten we zeggen de leegheid) der zich godsdienstig gedragende heidenen bereikt, zodat het heil tenslotte teruggaat naar het Joodse verbondsvolk en zij haar Messias – ondanks ons – gaat herkennen?