Niet steil afhankelijk maar afhankelijk van de steilte

"Judas dan, genomen hebbende de bende krijgsknechten en enige dienaars van de overpriesters en Farizeën, kwam aldaar met lantaarnen, en fakkelen, en wapenen.
Jezus dan, wetende alles, wat over Hem komen zou, ging uit, en zeide tot hen: Wien zoekt gij?
Zij antwoordden Hem: Jezus den Nazarener. Jezus zeide tot hen: Ik ben het. En Judas, die Hem verried, stond ook bij hen.
Als Hij dan tot hen zeide: Ik ben het; gingen zij achterwaarts, en vielen ter aarde.
Hij vraagde hun dan wederom: Wien zoekt gij? En zij zeiden: Jezus den Nazarener."

Johannes 18 : 3-7

Eerder deze week hoorden we Jezus bidden: "Die Gij Mij gegeven hebt, heb Ik bewaard, en niemand uit hen is verloren gegaan, dan de zoon der verderfenis, opdat de Schrift vervuld worde…" Ik zoom nog eenmaal in op die 'zoon der verderfenis', hij die een nazaat of product is van de verderfenis (of lees: de verderver zelf, satan). Vooral, omdat hij zolang is meegelopen met Jezus. Ik vermoed dat hij als enige heeft gezien waar het op zou gaan uitlopen. Je verraadt namelijk nooit je leider, als er nog perspectieven voor je zijn. Judas doorzag daarentegen dat er geen toekomst voor hem meer was. Het enige dat hem nog wat op zou leveren, is de uitlevering van Jezus voor 30 zilverlingen. De grote vraag is: wie heeft hem duidelijk gemaakt dat zijn plek bij Jezus eindig was en wie heeft hem dit laten concluderen?

Judas nam

Voorop gesteld dat Jezus de actieve Persoon bij uitstek is in heel het lijdensevangelie (immers Hij stapt naar voren en Hij geeft Zich gewillig), is er nog een tweede actieveling: Judas. Er is iets, buiten het blikveld van de discipelen veranderd. Pas later zal met name Johannes op diverse plekken tussen de regels door schrijven 'Judas die Hem verried' en 'want hij was een dief' en al dit soort toevoegingen. Hij is later terug gaan kijken wat er was gebeurd; van Petrus zegt hij iets in de trant van 'die Hem zou verlochenen', maar bij Judas deed hij dit soort dingen wel.
Er waren in Judas' optreden eerder in de tijd reeds zaken die pas later aan het licht kwamen; neem bijvoorbeeld het feit dat later bleek dat Judas een dief was. En iemand is nooit alleen maar een dief; meestentijds is er ook aanwijsbaar gedrag van leugenachtigheid en belangenverstrengeling. Het feit dat Judas niet veel in beeld is in de evangeliën versterkt het gevoel dat hij voortdurend buiten beeld wilde blijven, om vervelende vragen te ontwijken. Dit heeft hij tot het laatste Avondmaal kunnen volhouden, maar hij heeft wel gemerkt dat Jezus hem doorhad. Het feit dat zijn reputatie zou instorten – en daarin vormde Jezus uiteindelijk de belangrijkste bedreiging voor hem – heeft Judas' houding op de achtergrond doen veranderen. Het is te simpel om te zeggen dat hij zich aan Jezus' lijdensweg begon te ergeren en daarom tot zijn verraad overging.
Hij is enerzijds bang voor Jezus geworden, omdat Die hem doorzag. Het feit dat Jezus hem openlijk en toch beschermd heeft toegesproken aan de tafel (Johannes 13:21-32) maakte dat we in dat tekstgedeelte lezen: "En na de bete, toen voer de satan in hem". Dit is een heel enge mogelijkheid voor meelopers. Mensen, niet zoals Kaïn en Ezau – grof onverschillig – maar die vooral fel voor de waarheid op zich zijn, zonder dat zij een uitgesproken mening durven te hebben over Hem vanuit Wie de waarheid afkomstig is. Men bekritiseert kleurloos met veilig juiste termen; geeft vooral aan wat het NIET is, maar durft nooit tot een uitspraak te komen Wie Jezus nou daadwerkelijk voor hen is.
Ik doel niet op hen die bescheiden, kleindenkerig over zichzelf, nooit tot grote uitspraken durven komen. Maar ik heb het over hen die wel geluid in de kerk produceren, maar weinig inhoudelijks over de zaligheid en de Zaligmaker kunnen zeggen. Het zijn typen, zoals de beursdrager Judas; vooraanzittingen trekken hen, maar geestelijk leidinggeven is er niet bij. Het Avondmaal is vooral voor diegenen, die je eigenlijk nergens meer vindt; vroeger had je nog weleens zulke mensen. De Doop hangt er maar zo'n beetje bij. Bijbellezingen zijn belangrijk, maar gespreksgroepen en preekbesprekingen, bezinning en meditatie is aan hen niet besteed! Godsdienst, maar geen levend geloof.
Je zou zeggen dat dat toch wel eerder zou zijn opgevallen in een kring met mensen als Petrus, Jacobus en Johannes… maar niets is minder waar. Hoe is het mogelijk dat een figuur als Judas zo'n vooraanstaande positie kon innemen, zo annoniem tegelijk kon blijven dat de discipelen op dat cruciale moment aan de tafel – wanneer Jezus de bete Persoonlijk aan Judas gaf nota bene – nóg denken dat hij misschien nog iets moest gaan kopen voor Pesach, of… een gift aan de armen moest gaan geven. Op dit moment had toch de zaal kunnen verstarren, de blikken zouden Judas bevroren hebben aangezien en Judas zou met een ruk zijn opgestaan van de tafel en de deur zijn uitgestormd richting het Sanhedrin. Maar Jezus houdt hun ogen dat zij op dat moment nog niet zien wat er werkelijke gebeurt.

Judas stond

Ben je voor of tegen? In een discussie kan dat met woorden worden uitgedrukt. In een ruzie op het schoolplein kan een kind soms vermoeden dat iemand tegen hem is, wanneer hij qua positie dichter bij de tegenpartij staat; zonder dat die persoon – een medeleerling of een meester/juffrouw – dat ook daadwerkelijk zegt. Merkwaardig soms.
In het gedeelte van vandaag gaat dat min of meer ook op voor Judas: "En Judas, die Hem verried, stond ook bij hen."  Bij hen: bij de meute die Jezus gevangen kwam nemen. Een passieve houding kan nog in het voordeel van iemand pleiten. Niets is minder waar bij Judas. Hoe hij zich aanvankelijk nog wegmoffelde, Johannes – en ik denk alle andere discipelen ook – zag hem; en vooral: Jezus zag hem. Hier ontmoeten hun blikken elkaar weer voor het eerst na de Paasmaaltijd. Jezus' blik heeft hem niet ineen doen krimpen, zoals Jezus' blik bij Petrus deed nadat hij Jezus had verloochend. De blik van Jezus heeft Judas juist gestimuleerd verder te gaan op het ingeslagen pad.
Het feit dat Judas bij hén stond – die meute – vertelt ons ook dat hij nog tweemaal de kans kreeg om ergens anders te gaan staan… Immers Jezus vroeg tot tweemaal toe "Wie zoeken jullie?" Na Zijn antwoord 'Ik ben het', vielen zij achterwaarts. Ook Judas!

Judas verried

In een ander evangelie lezen we dat Judas daarna op Jezus toetrad en hem kuste; een groet, maar ook een afgesproken teken, waarmee Judas had afgesproken de Persoon Die zij zochten aan te wijzen. Wat was de reden van dat teken? Ze kenden Jezus toch allemaal? Het zal met de romeinse soldaten en leiders te maken hebben gehad die er zeker van wilden zijn dat ze de juiste persoon pakten. Die joden vertrouwden ze niet; wat hadden ze al vaak voor trammelant gezorgd. Maar nu is er ook een intimi vanuit de kring van die Jezus bij… hij zal tonen dat ze de juiste zullen grijpen.
Judas verraad. Hij zegt niets smadelijks of verachtelijks. Dit geeft Judas een nóg schimmiger imago dan hij reeds had. Hij doet schijnheilig vriendelijk, maar weet ondertussen haarfijn wat hij uitspookt. En dat weet Jezus ook. Judas wil van Jezus af, om zelf voor de goegemeente de rechtvaardige te blijven. Hij rekent echter mis. Hij wordt door Jezus gebruikt, zodat Die juist daar komt waar Hij wezen wil: aan het kruis, op het altaar! Judas werkt mee aan een oneerlijke berechting van de Joodse maffia en aan een pseudo-eerlijk vonnis van de staatsrechter Pilatus en zijn maatje Herodus. Uit de mond van twee of drie getuigen zal alle ding bestaan; ook het bewijs dat Jezus zonder Eigen schuld wordt veroordeelt. Dit is precies hét bewijsmateriaal, dat mede door Judas' actie wordt bewerktstelligd.
Tot slot… wat was de rol van Judas? Was hij – zoals ook weleens in The Passion wordt uitgebeeld – de tweede heiland, die voor een doel stierf? Was hij een pechvogel die verkeerde vrienden had? Was hij de trieste figuur die op het verkeerde paard had gewed? Laten we tot slot luisteren wat Judas er zelf van zegt: "Ik heb gezondigd, verradende het onschuldig bloed!" (Math. 27:4). Waar David berouw toonde over het onschuldig bloed en zich vernedert voor de HEERE, rent Judas weg omdat zijn positie nu echt onhoudbaar is geworden. Nu blijkt – en die woorden komen nota bene uit zijn eigen keel – dat hij verraden had en schuldig was aan Jezus' onschuldig bloed. Hier… nog een getuige dat Jezus onschuldig was en dus volkomen geschikt was om het offer voor de zonde te brengen. Judas is geen aanklager, maar een vrijpleiter van Jezus. Evenwel stond hij aan de verkeerde kant en wilde niet buigen. In pure waanzin – omdat nu weldra zou blijken in heel Jeruzalem dat hij een verrader en en een dief was – ziet hij geen andere weg dan de steilte af, te pletter. Gelukkig nam hij geen anderen in zijn val mee, zoals die co-piloot van dat duitse vliegtuig. Hij koos dezefde weg van die belgische politicus die vandaag werd gevonden in een kanaal, nadat zijn positie onhoudbaar was gebleken. Het is de afgrijselijke weg die ook Saul ging, toen hij zag dat God bij David was en van hem was geweken. Het was de loden last, een verbondskind te zijn en buiten het verbond te staan.
De weg die Saul en Judas kozen tonen ons, waar de satan op uit is. Velen in de kerk en daarbuiten kiezen niet de manier van Judas of Saul, maar gaan wel op dezelfde manier om met hun zondelast. Ze lopen weg, zwijgen Jezus dood, en proberen zelf onder die last vandaan te komen. Laten deze twee schrijnende gevallen ons tot waarschuwing zijn, dat er op deze manier nooit heil te verwachten is. De zondelast hef je niet op met vrome woorden of eigen gekozen wegen buiten Christus. Hij, het Offerlam bij uitstek, heeft een offer gebracht dat groter was dan de zonden van Judas of Saul, ja het was zelfs groter dan de last van Paulus, de grootste der zondaren! Hoor je me? Laat de satan, in welk vroom kleed hij zich ook wikkelt, toch nooit ingang krijgen in je denken, alsof het allemaal niets meer uit zal halen wat je doet. Vlucht tot Jezus! Tot Jezus alleen…