Gaat heen en vermenigvuldigt u

En Kaïn ging uit van het aangezicht des HEEREN…

En Kaïn bekende zijn huisvrouw…

Genesis 4:16a en 17a

Het lijkt een simpel plaatje, hierboven, maar het is precies wat het is: de schaduw vertelt dat deze man naar het oosten loopt. Het is als het ware een hedendaagse Kaïn. De HEERE heeft uitgebreid met Kaïn gesproken; hij heeft het aangehoord en komt telkens met vragen en tegenwerpingen. Maar op al die dingen geeft God geduldig antwoord. Huiveringwekkend is de houding van Kaïn. Hij hoort het aan… en gaat uit van het aangezicht des Heeren.

Lijkt Kaïn op zijn vader? Toen ik nadacht over die houding van Kaïn zag ik een overeenkomst met Adam. God kwam zowel bij Adam als bij Kaïn met beloften van bescherming en toekomst. Beiden hebben niet echt gereageerd op Gods belofte. Beiden gaan als het ware weg van God, na een wereldschokkende catastrofe. Want waarin verschillen de eerste moord en de zondeval van elkaar? Ten diepste in niets, toch?
Je verwacht de totale vernietiging van zowel Adam als Kaïn. Het door God zo zorgvuldig geschapene wordt vernietigd en het verderf in gestort. Echter God velt niet direct een vonnis, maar komt eerst met een belofte. Zowel aan Adam en Eva als aan Kaïn.
Er was nóg een overeenkomst die me direct opviel: direct na die catastrofe 'bekent' de zondaar zijn vrouw (Gen. 4:1 en Gen. 4:17). Hij heeft geslachtsgemeenschap en doet het tegenovergestelde van het oordeel dat hem had moeten uitroeien: hij vermenigvuldigt zich. Blijkbaar is de afgrijselijke werkelijkheid ook iets dat 'went'. Er wordt weer naar de toekomst gekeken.
Maar juist daarin zit ook het verschil. Als je Kaïn ziet, dan vertrekt hij naar een land dat Nod heet. Ik ga er later op in wat dat met Kaïns vlucht te maken heeft. Ook dat 'ten oosten van Eden' laat ik nu even liggen. Maar Kaïn en zijn vrouw doen iets anders dan Adam en Eva!
Kaïn heeft zichzelf in een absurde situatie gebracht: de aarde zal niet voldoende voor hem en de zijnen opbrengen. De Heere zal hem wel beschermen, maar dat neemt niet weg dat zijn familie hem zal kunnen opzoeken vanwege die moord… dus het geweten is een hardnekkige vijand voor wie gewoon wil doorleven na de zonde. Kaïn beseft direct dat hij zijn vrouw nog wel zou kunnen beschermen, maar daar houdt zijn kracht dan wel op. Als er kinderen bij komen, kan hij het niet alleen af. Daarom bouwt hij een stad en noemt die snoevend naar zijn zoon! Hij beseft dat hij 'naakt' is: weerloos en onbeschermd tegen het gevaar. En gevaar is precies iets dat bij de zondeval hoort.
Adam en Eva daarentegen doen dat niet. Zij bouwen geen stad. Er is iets anders dat hen beschermt; Iemand anders. Ondanks hun wereldomvattende daad van de zonde, gaf God hen een mega-belofte: een Messias Die als een kind uit haar zou worden geboren. Hun misinterpretatie van welke generatie dat dan zou zijn, moeten we even buiten beschouwing laten, maar juist díe concrete belofte maakte dat er voor Adam en Eva toekomst was.
Adam en Eva werden verdreven uit het Paradijs. Een engel sloot aan de oostkant de Hof van Eden af, zodat ze niet meer terug konden naar de hen zo vertrouwde plek. Ook niet meer terug naar de boom die toekomst bood: de Boom des Levens. Die Boom des Levens zou nu haar nageslacht gaan worden; haar Messias!
Ontheemd keken ze om zich heen: waar moesten ze naartoe? Het vermoeden bestaat dat ze westwaarts gingen. Maar waar ze ook heengingen, de belofte van God ging met hen mee. In die context 'bekende' Adam zijn vrouw. En in die context ontving Eva haar zoon: een man die ze van de Heere had gekregen. En dat besef ontbreekt ten ene male bij Kaïn.
Hij staat voor eigen rekening; en als de zaken dan zo staan, zal hij laten zien waartoe hij in staat is. Hij overdenkt zijn situatie, kiest zich een kansrijke plek uit (dicht bij die engel die voor de ingang van de Hof staat; wie weet verdwijnt die engel nog eens, dan is hij de eerste die weer binnen is!) en sticht zijn eigen koninkrijk. Van God los zijn drijft tot prestigedrang.
O ja, het was Gods opdracht om te vermenigvuldigen. Een flauwe grap die ik ergens las: in welk bijbelboek staat 'Gaat heen en vermenigvuldigt u'? Het staat er noch bij Adam, noch bij Kaïn, noch bij Noach. Dat 'gaat heen' staat namelijk nergens. Er staat: "Weest vruchtbaar". Vermenigvuldigen is één, maar vruchtbaar zijn is nog wat anders. Vruchtbaar zijn is altijd onze levenstaak voor God gebleven. Jezus heeft het er ook over: "Hierin is Mijn Vader verheerlijkt, dat gij véél vrucht draagt!"
Voor Adam en Eva was het vermenigvuldigen een vruchtbare zaak. Maar voor Kaïn werd dat tegelijk een vergroting van het gevaar.
Hij had meer te beschermen en God liet hem ook zien, door zijn geweten, dat zijn bezit kwetsbaar was. Kwetsbaarheid leidt tot angst. En angst leidt tot een buitenproportionele zucht naar maakbare veiligheid. Vandaar dat hij direct een stad, een sterke bescherming rondom zijn koninkrijkje, bouwt. Hij hangt er zijn eigen naam aan op! Hoe vruchtbaar is dat? Niet!
Je ziet dat de nazaten van Kaïn vooral praktische beroepen kiezen en zich opwerken tot grote prestaties en zelfzucht. Om maar aan God en de wereld te profileren wat ze kunnen. Maar dat hele imperium van Kaïn is uiteindelijk in de zondvloed ten onder gegaan. We hebben hier geen blijvende stad! Maar verwachten we een Stad die fundamenten heeft? Of bouwen we er hier een voor de korte termijn?