Bezit maakt hebberig

“En Kaïn bekende zijn huisvrouw, en zij werd bevrucht en baarde Henoch”

Genesis 4:17a

Een prent van de bouw van Henoch; een ingekleurde versie is te vinden in het Rijksmuseum

Bezit heeft te maken met het recht ergens op. Mensen meten niet zelden hun status aan hun bezit af. Je bent dus eigenlijk dat wat je hebt aan statussymbolen. We noemen dat met een vies woord 'materialisme'. Dat is een in de kerk nogal veel voorkomend kwaad. Mensen meten hun status in de kerk aan de grootte van een hoed, de deftigheid van kleding uit die of die winkel, merkkleding, de kleur of soberheid van kleding, en niet te vergeten de auto, de vakantie en het huis waarin men woont. Doe daar niet aan mee.

Dat de wereld zich meet aan het eigen bezit, is niet zo gek. Waar moet de wereld zich anders aan meten? Dat moet ons verdrietig maken en bewogen over zo'n doelloos bestaan. Maar als we in de kerk niet meer kunnen zijn dan ons bezit, is het de dood in de pot.
Waarom ik met 'bezit' begin in deze bijbelstudie? Omdat het element 'bezit' ook om de hoek komt kijken bij relaties aangaan, bij kinderen krijgen (of nemen kerkmensen ook al kinderen?) en zelfs bij baren. Denk bij dat laatste maar aan de venijnige hetze tussen Peninnah en Hannah! Kinderen zijn, zo zeggen we soms vroom, een geschenk van God. Of, ingewikkelder nog, men citeert Psalm 127 vers 3-5:

Ziet, de kinderen zijn een erfdeel des HEEREN; des buiks vrucht is een beloning.

Gelijk de pijlen zijn in de hand eens helds, zodanig zijn de zonen der jeugd.

Welgelukzalig is de man, die zijn pijlkoker met dezelve gevuld heeft; zij zullen niet beschaamd worden, als zij met de vijanden spreken zullen in de poort.

‘Fijne’ citaten voor mensen die geen kinderen kunnen krijgen. Kijk, het Oude Testament spreekt veel in termen van zegen op het doen van het goede. Beloning op een godzalig leven. Hoewel we in de kerk vaak heel oudtestamentisch (wettisch) spreken, is ons denken op dit terrein heel afwijkend van het Woord. De vraag is of wel echt begrijpen wat hier staat.

Maar laat ik eerst nog even uitleggen waarom ik juist hierover begin. Toen Kaïn werd geboren riep zijn moeder Eva: "Ik heb een man van den HEERE verkregen!" Dat lijkt heel vroom te klinken, maar als je bedenkt dat ze haar kindje – stel je er een warm, lief, mollig schatje bij voor – Kajien of Qayin noemt (dat is: bezit), dan vraag je je in alle ernst af: wat wilde ze daarmee zeggen? Staat 'van de Heere krijgen' wel op één lijn met 'bezitten'?

Er is nog iets dat ik vreemd vond. Wat er over de verwekking en geboorte van Kaïn staat in vers 1, lijkt bijna hetzelfde als bij de verwekking en geboorte van Henoch in vers 17:

• En Adam bekende Heva, zijn huisvrouw, en zij werd zwanger, en baarde Kaïn…
• En Kaïn bekende zijn huisvrouw, en zij werd bevrucht en baarde Henoch

Maar er zijn echter drie verschillen die opvallen:

1. de naam van Kaïns vrouw wordt niet genoemd
2. Eva wordt zwanger, maar haar (schoon)dochter wordt bevrucht
3. de namen van de twee jongens lijken tegenovergesteld (bezit vs. toegewijd)

De naam van Kaïns vrouw weten we niet. Maar ik vond wel een lezenswaardig epistel over haar en heel Genesis 4, dat ik graag deel: "Waar kwam Kaïns vrouw vandaan?"

Wat mij vooral verbaasde was die twee verschillende woorden 'zwanger' en 'bevrucht' in onze vertaling; terwijl er in de grondtekst één en hetzelfde woord staat. Gevoelsmatig zeg ik dat 'zwanger worden' iets anders wil uitdrukken dan 'bevrucht raken'. Maar zou er echt zo'n verschil zijn bedoeld in de Bijbel? In de HSV en Basisbijbel is dat gelijkgetrokken tot 'werd zwanger' of 'raakte zwanger'. Het hebreeuwse woord 'harah' betekent: ontvangen, zwanger worden, maar ook baren! Des te merkwaardiger dat er in beide gevallen nog eens 'baren' achteraan komt. Dat woord is 'yalad' en betekent: baren, voortbrengen, verwekken of barensweeën hebben. Ze grijpen die woorden dus eigenlijk in elkaar.

Het meest merkwaardig vond ik de beide namen, die tegenovergesteld lijken. Kaïn is bezit, terwijl Henoch toegewijd betekent. Dat lijkt vroom te klinken. Totdat je ontdekt aan wie Henoch is toegewijd: aan de glorie van Kaïn! Kaïn bouwt een stad en noemt die stad naar de naam van zijn zoon. "Is dit niet het grote Babel (Henoch), dat ík gebouwd heb?" En die zoon van me, die mijn vrouw heeft gebaard: is dat niet de grote zoon die ik gemaakt heb? Ja, hij had een vrouw nodig om zich een naam te maken op aarde. Immers, kinderen zijn wel een geschenk van God, maar ze worden meer dan eens gezien als 'oudedagvoorziening', 'hulp voor de toekomst' of 'de voorplanting van jouw naam'. Dan is een kind geen geschenk meer, maar een bezit.

In het paradijs had de mens alles wat hij nodig had. Maar nu moet hij 'jagen' om aan zijn bezit te komen. En het is allemaal op 'overleven' gericht en op 'macht' tegenover dat andere rijk, waarnaast jij je manifesteert. Adam en Eva hadden een belofte gekregen van God. Eva heeft gedacht dat Kaïn dat 'vrouwenzaad' was, vandaar dat ze zo opgetogen uitriep bij de bevalling: "Ik heb een man gekregen!" Een man was immers beloofd? En vrijwel zeker had ze reeds een of meer dochters gebaard. Kaïn was van de tweeling Kaïn en Abel de oudste en in de naamgeving devalueerde de tweede van de tweeling dan ook fors ten opzichte van de eerste, Kaïn. Daar begon het voortrekken al; net als bij Izak, die Ezau adoreerde en Rebekka, die meer had met Jacob. Ook daar was het bezit oorzaak van een machtsstrijd.

Strijd om bezit, om macht, is van alle eeuwen. En ook vandaag de dag speelt dat een rol. We doen het in Europa misschien ietsje beschaafder dan in de middeleeuwen, maar vertel me waarom er zoveel politici moeten aftreden wegens misbruik van macht, misbruik van declaraties, etc.? Waarom er zoveel belangenverstrengeling kan zijn en zoveel recht gepraat wordt dat krom is? De mens stelt zichzelf tot norm, spreekt enkele dingen af die hem voordeel geven en probeert er na de afspraak nog van alles stiekem uit te slepen. Brussel heeft een rare macht en een ondoorzichtige, geldverslindende functie. Als Engeland niet meer wil meedoen, dan is er totaal geen sprake meer van vrijheid; dan moet dat bestempeld worden als 'je eigen ondergang zoeken'. Ik vraag het me af. Is samenbundeling van gemeenten en bureaucratieën wel echt kostenbesparend? Is er dan nog wel oog voor de individuele burgers? Weten we nog wel over wie we praten als iemand uit Zeeland op het gemeentehuis van gemeente X in Zuid-Holland werkt en de belangen moet behartigen van boer Y uit de verste uithoek van die gemeente, die tot voor een paar jaar zelfstandig was, maar nu wordt bestuurd door een regiogemeente? De gewone mens leert geen respect meer voor de overheid, omdat de overheid nauwelijks weet wie haar zijn toevertrouwd. Een middelpuntvliedende kracht kan op lange termijn enorme schade toebrengen.
Ik hoop dat de crisis ons weer met twee benen op de grond brengt en bepaald bij de dingen die er echt toe doen. De burgers behoren toegewijd te zijn aan de overheid, maar niet om die overheid een 'naam' te bezorgen, maar om het beeld van Christus en Zijn bruid te laten zien. En hoe ik ook kijk, ik zie dat beeld er nog niet echt in terug. Eerder het beeld van Kaïn en zijn vrouw…

Voordat Kaïn in Nod ging wonen, ten oosten van Eden, was hij reeds getrouwd met zijn (waarschijnlijk oudste) zus. Dat kon toen nog, want God had bevolen dat ze de aarde moesten gaan vervullen met de kinderen die zij van Hem zouden krijgen. Het zouden als het ware allemaal tuinmannen en -vrouwen moeten worden die de schepping zouden beheren en verzorgen. Die kinderen konden nooit een bezit zijn, want ze waren er allemaal ten dienste van de Heere. Maar… als je dat basisprincipe loslaat, voor wie zijn dan de kinderen? Kinderen (en zijn wij dat niet allen zélf?) zijn een erfdeel van de Heere, zingt Psalm 127. Wát zingt Salomo daar eigenlijk? Het woord 'erfdeel' (nachalah) betekent, jawel, 'bezit' (!), 'eigendom', 'aandeel' of 'erfenis'. De Kanttekeningen specificeren dat 'erfdeel' als 'een zegen'. Dat zal waar zijn, maar dat andere blijft ook onverkort waar: 'eigendom van de Heere'; of om in de lijn van deze bijbelstudie te blijven 'bezit van de Heere'. Is God dan ook bezitterig? Nou, nee. Maar wel 'jaloers'. Hij duldt niet dat we naast Hem nog andere zaken hebben die we aanbidden. Zelfs onze kinderen niet. En onze kinderen mogen niets anders naast de Heere aanbidden; ook hun ouders niet.

Ik denk niet dat Salomo er naast zit, als hij kinderen in deze Psalm beschrijft als een 'bezit van de Heere'. Dat was maar niet een tijdgebonden visie. Kinderen kunnen onmogelijk prinsjes en prinsesjes zijn. Maar ze hoeven ook niet ons opstapje naar zelfverheffing en roem zijn. Kinderen zijn een leerschool, een spiegel en, wanneer ze de weg achter de Heere aangaan, een wonder. Bouw maar geen stad voor je kinderen, geen imperium dat zij moeten voortzetten om jouw naam te doen voortleven. In de dagen van Achab (1 Kon. 16:34) moest Hiël zo nodig zijn prestigeproject 'de wederopbouw van Jericho' realiseren. Nota bene kwam hij uit Bethel (Huis van God; is dat een waarschuwing voor kerkmensen?)! “…op Abiram, zijn eerstgeborenen zoon, heeft hij haar gegrondvest, en op Segub, zijn jongsten zoon, heeft hij haar poorten gesteld; naar het woord des HEEREN, dat Hij door den dienst van Jozua, den zoon van Nun, gesproken had.” Het mocht wat kosten!

Voetbalsterren gaan voor miljoenen per persoon over de 'toonbank'; brood, school en een huis voor zwerfkinderen in India kosten een paar euro, maar dat is te duur voor het rijke westen. Asielzoekers komen je brood opeten, volgens velen; laat ze liever teruggaan naar hun eigen land! Maar we offeren wel ons dagelijks brood op de lange termijn op aan onze gezondheidszorg op dít moment van corona; als er weer 'gewone tijden' aanbreken zijn abortus en euthanasie niet meer dan normaal. 

In zijn twistgesprek over Job zei satan al tegen de Heere: "Huid voor huid, en al wat iemand heeft, zal hij geven voor zijn leven." Vandaag worden kosten noch moeite gespaard (en begrijp me goed… ik zeg niet dat we mensen maar moeten laten sterven!) om mensen in het leven te houden, maar wanneer de crisis weer wat is beteugeld, dan moet iemands voltooide leven toch heel simpel kunnen worden beëindigd? 

Kinderen zijn het erfdeel van de Heere. Maar ons al dan niet voltooide leven ook, evenals de aarde zelf en al wat daarop leeft. Het bezit van de aarde maakt ons hebberig naar wat erin zit (delfstoffen en grondstoffen). O ja, Hij zal een nieuwe maken, zonder zonde, gebrokenheid en onrecht. Maar dat neemt niet weg dat er op de oude nog statiegeld zit, als je begrijpt wat ik bedoel!