De preek slaat in als een bom

"En zij versloegen zich over Zijn leer, want Zijn woord was met macht."

Lukas 4 : 32

De preek slaag in als een bom: mensen worden 'verslagen'; de engelsman noemt dat 'astonished': met verbazing geslagen!

Er worden wat een profielen opgesteld voor predikanten. Niet enkel nutteloze elementen en voorwaarden, waaraan zij moeten voldoen. Maar… hoeveel profielen kenmerken zich door dit: de predikant moet met macht spreken?

Direct dringt zich de vraag op: wat voor macht? Gezag? Afstand? Dominantie? Impressie? Expressie? Intrigerend? Interessant? Populair? Aansprekend? En denk vooral niet dat deze karaktertrek enkel voor God Zelf geldt. Wat dacht je van Johannes de Doper? Wat dacht je van Elia? Of Henoch? Hoe zou een predikant zich kunnen meten met deze groten? Ik zou haast zeggen, voor minder mag het niet. Immers, een predikant behoort toch 'geroepen' te zijn door God Zelf? Dan moet zijn prediking toch wel met macht zijn? En dat zal ook wat uitwerken.

Geraakt in een leerdienst

Dat woordje 'versloegen' trof me direct. Ik zet eerst wat vertalingen onder elkaar:

1. StatenVertaling:  En zij versloegen zich over Zijn leer, want Zijn woord was met macht.
2. Herziene StatenVertaling: En zij stonden versteld van Zijn onderricht, want Zijn woord was met gezag.
3. Lutherse Vertaling: En zij verwonderden zich over zijne leer, want zijn woord was met macht.
4. Leidse Vertaling: en zij stonden versteld over zijn onderricht; want hij sprak met gezag.
5. Nieuwe BijbelVertaling: En zij stonden versteld over zijn leer, want zijn woord was met gezag.
6. Het Boek: Zij waren verbaasd over wat Hij hun leerde, want Hij sprak als iemand met gezag, die wist waarover Hij het had.
7. King James: And they were astonished at his doctrine: for his word was with power.

Het merkwaardig is dat we bij het zoeken naar een vertalingen het karakter van het woord zijn kwijtgeraakt: door iets geslagen worden. Je hoort in de SV nog een beetje die klap terug. Verbazen is eigenlijk ook een softe vertaling; het is 'door verbazing getroffen'. Die bliksemschicht zou meer zichtbaar moeten zijn. 'Versteld staan' kun je ook bij een acrobatiek kunstje en 'verwonderen' kun je ook bij een mooi schilderij van Rembrandt. Maar 'getroffen' worden door iets, uit het veld geslagen worden, dát is wat er gebeurde in deze leerdienst van Jezus.
En ik zie dat terug bij de preken van Johannes, van Petrus op de eerste Pinksterdag, bij Elia op de Karmel en – om er niet meer te noemen – ook bij Nathan die voor David staat.

Geroerd door een gastpredikant

Al sinds mensenheugenis luisteren mensen in de kerk selectief. Een onkerkelijke op straat, die onvoorbereid iets hoort verkondigen, is ontvankelijker dan de doorsnee kerkmens die onderuitgezakt de preek kritisch analyseert. Hij of zij in de kerk heeft namelijk een matrix over het oor liggen. Is gespitst op bepaalde klanken, woorden, termen en houdingen van de predikant. Althans, dat risicio is enorm groot! Die matrix kan zowel negatief als positief getint zijn. Een goede predikant moet:

• preken over Gods liefde
• een mens zijn ziel verklaren
• het Evangelie brengen
• de doemwaardigheid van een ziel aanwijzen
• een mens in extase weten te brengen
• christocentrisch preken
• de wet prediken
• zijn preek in een climax opbouwen
• iets nieuws weten te brengen
• mij dichterbij God de Vader brengen
• duidelijk praten
• laten horen hoe Gods volk leeft, denkt en doet
• bevinding etaleren
• puriteinen citeren
• de jeugd aanspreken
• laten zien waar je allemaal over moet worstelen
• mij bekeren
• veel oudvaders citeren
• Calvijns lijn aanhouden
• de onmogelijkheid van de mens laten zien
• het goede boodschappen
• Lloyd Jones, Spurgeon, Lewis, Piper of Keller citeren
• verlossing voorstellen
• Christus uitstallen

Als een of meer van die 'voorwaarden' aan de orde zijn geweest dan kan de beoordeling gaan starten en valt het kwartje naar de goede of de verkeerde kant. De prediker moet het schaap met zeven poten zijn; zijn preek moet onmogelijk veilig en volledig zijn, zodat álles klopt (maar tegelijk is alle leven eruit). Daarentegen zijn er ook die vinden dat preken juist de dogmatiek uit zijn verband rukken is. Maar al dat soort houdingen maken een scheiding tussen het eigen hart en de prediking (lees liever: God Zelf).

Gereflecteerd aan de schriftgeleerden

Deze leerdienst van Jezus was geen veilige preek; geen 'precies passend systeem' van spitsvondig dogmatische hoogstandjes. Deze preek was een preek met macht. Een bliksemschicht daalde neer en trof de mensen. En bracht hen in opperste verwarring. Dit was anders dan ze gewend waren. Het bed werd opgeschud en alle systemen klopten opeens niet meer. Hoe zat dat dan met de wet? Hoe zat dat met de onwaardigheid van een mens? Hoe zat dat met de heiligheid des Heeren? Hoe zat dat dan met de Messias Die zou komen om Zijn Verbondsvolk te bevrijden?
Hoe zat dat met al mijn leesbrillen, waarmee ik altijd naar de Bijbel keek en probeerde te ontcijferen wat er stond? Ik dacht dat ik het wist?! Maar nu… De rabbi's hadden altijd gezegd … De oudvaders spraken toch altijd over … De Schriftgeleerden wezen toch altijd weer op…
Je hoort het de mensen in verwarring denken. In Markus 1 : 22 lezen we: "En zij versloegen zich over Zijn leer; want Hij leerde hen als macht hebbende, en niet als de schriftgeleerden." In Mattheüs 7, aan het einde van de Bergrede lezen we vanaf vers 28 eveneens: "En het is geschied als Jezus deze woorden geëindigd had, dat de scharen zich ontzetten over Zijn leer; want Hij leerde hen als macht hebbende, en niet als de schriftgeleerden."
En hier in de synagoge van Kapernaüm gebeurt precies hetzelfde. Ze ontzetten zich over het gezag van Jezus’ woorden. Het sinistere is dat dat 'spreken met macht' blijkbaar een contrast vormt met hoe de Schriftgeleerden altijd preekten! En ik denk dat dat ook de bedoeling van de evangelisten is geweest met deze woorden. Die Schriftgeleerden waren altijd maar aan het nabauwen geweest; hadden dingen geroepen, maar altijd in de vragende vorm, zich verschuilend achter God Die je toch nooit kon begrijpen. Bijbelstudie moest meer vragen oproepen dan voordat je begon. Er was een hele cultus ontstaan die verdacht veel leek op die van de onbekende God, die je maar beter kon tevredenstellen met je offers, dan die te vertoornen met foute vragen.
En ik denk dat er in onze dagen opnieuw zo'n cultus binnen de kerk is, gewijd aan de grote onbekende God van de Bijbel. In de eerste plaats aan de kant van de vrij- en lichtzinningheid waar God wordt gereduceerd tot tussen je oren. Maar dat zit aan de anderekant naadloos aan tegen die offervaardigheid en psychische zelfkastijding aan de rechterkant van het kerkelijk spectrum, waar we maar niet teveel vragen moeten stellen; wie kan immers God begrijpen? Laten we maar dom napraten. Je kunt beter met je eigen doemwaardigheid bezig zijn dan met het aanbod van genade; je mocht eens met een gestolen Jezus de bietenbrug op gaan!

Kerk van Nederland en predikers op alle(rlei) kansels: wát laten jullie zien en horen van Jezus' Vader? "Ziet, hoe grote liefde ons de Vader gegeven heeft…" Een kind moet toch Zijn Vader (steeds beter) leren kennen?! Tegen Filippus zeiden de Grieken: "Wij wilden Jezus wel zien!" Tegen de prediker vandaag roepen we: "Ik wil mijn Vader zo graag zien!"
Ik lees geen woord over de inhoud van de preek in Kapernaüm, maar Jezus is er Zelf duidelijk over waar Zijn leerdiensten mee waren gevuld: Zijn Vader verheerlijken en uitschilderen in woorden die mensen konden begrijpen en bevatten. Hij sprak over de Vader, niet alleen omdat Hij de Zoon was (dat ook!), maar omdat Hij de Vader kénde uit eigen ondervinding.
En dáár zit de grote open zenuw in Kapernaüm en in grote delen van de kerk in onze dagen. Dát gaat een klap, een schok geven, wanneer een prediker door God gezonden en met de Heilige Geest overkleed spreekt. En ze zijn er Gode zij dank! Maar let op hoe ze worden bekritiseerd; als zouden ze geen twee wegen leren, te weinig in de mens wroeten en zijn doodstaat verklaren of wat voor jargon men daar ook op loslaat. Een schisma aanbrengend tussen buigen en bukken; ontdekt is nog niet verlost; maar wanneer is het dat dan wel? Eindeloze discussies, met name door mensen die het hoogste woord voeren over hun eerlijke onbekeerdheid.
De kanttekeningen vertellen bij Jezus' 'spreken met macht' dat het gaat om 'spreken met Goddelijke autoriteit en met een bijzondere beweeglijkheid en vrijmoedigheid'. Nou, laat de prediker zich daar vandaag eens aan spiegelen: ben ik zo HEERE? En laat de luisteraar daar om bidden en zichzelf daar eveneens aan spiegelen. Immers de kerkganger van zondag is de prediker van maandag op de werkvloer?