Wat heb je tegen de Heere?

Hizkia's, de vader van Manasse,
uit 'Icons of the Bible',
gefotografeerd door James C. Lewis

Bij koning Manasse hebben we vrij direct ons oordeel klaar. Die was goddeloos; en nog wel met zo'n godvrezende vader, in onze ogen! Afgeschreven. Nou, de HEERE had hem niet afgeschreven, maar ik zou stil willen staan bij een indringende vraag: wat bewoog Manasse om zo faliekant tegen de Heere in te gaan? Wat had hij tegen de Allerhoogste, Die Zich zo duidelijk had laten kennen in het leven van zijn vader Hizkia?

Ik ga zeker het risico lopen eenentwintigste-eeuwse vragen te stellen bij het leven van deze jonge koning uit de oudheid. Maar wellicht dat die vragen anderen helpen een beeld te vormen van een geliefde die ondanks godsvrucht en godsvreze in het gezin, afhaakt.
En in mijn achterhoofd zitten nog de preken van onze dominee, die toch een wat minder positief beeld schetste van die in onze ogen zo godvrezende koning Hizkia. Er zijn inderdaad best wel wat merkwaardige punten in het leven van Hizkia die vraagtekens oproepen. Ze worden vaak snel weggewuifd doordat velen hem koste wat het kost als godvrezend willen neerzetten. Ik zou daar niet aan willen twijfelen, maar… ook de allerheiligste heeft nog maar een klein beginsel, nietwaar? Laten we groten in de genade niet op een voetstuk zetten. Ds. A. Hofman schreef in 1990 een boekje voor jongeren met de titel 'Volgt hun geloof na'. En ik denk dat dat een heel juiste visie is: het geloof van anderen navolgen. Niet als 'copy-paste'-gedrag, maar om er de HEERE in te zien werken en er Hém om groot te maken. Goed voorbeeld doet goed volgen.

"De HEERE sprak wel tot Manasse en tot zijn volk; maar zij merkten daar niet op."

2 Kronieken 33 : 10

In de schemer ter wereld gekomen

Een simpel rekensommetje vertelt me dat Manasse een jaar of drie na de vreselijke ziekte van Hizkia is geboren. Hizkia zou gaan sterven, maar de HEERE gaf hem nog 15 jaar genade. Wat was ook alweer zijn reactie op de ontstellende boodschap van Jesaja? "Och, HEERE, gedenk toch, dat ik voor Uw aangezicht in waarheid en met een volkomen hart gewandeld, en wat goed in Uw ogen is, gedaan heb. En Hizkia weende gans zeer." (2 Koningen 20 : 3 en Jesaja 38 : 3). Het lijkt erop dat Hizkia zich wil rechtvaardigen voor de HEERE. Hij wijst God op zijn keurige leven, overeenkomstig Gods voorschriften en is dus verbijsterd dat hij wordt gestraft met een plotse dodelijke ziekte. Met geen woord rept hij over het probleem dat hij geen zoon heeft die hem zal opvolgen…
In Jesaja 38 horen we Hizkia na afloop zingen )en hij gebruikt ook de beelden licht en donker, net als in deze Bijbelstudie): "Vanwege de afsnijding mijner dagen, zal ik tot de poorten des grafs heengaan, ik word beroofd van het overige mijner jaren. Ik zeide: Ik zal den HEERE niet meer zien, den HEERE, in het land der levenden; ik zal de mensen niet meer aanschouwen met de inwoners der wereld. Mijn levenstijd is weggetogen, en van mij weggevoerd gelijk eens herders hut; ik heb mijn leven afgesneden, gelijk een wever zijn web; Hij zal mij afsnijden, als van den drom; van den dag tot den nacht zult Gij mij ten einde gebracht hebben. Ik stelde mij voor tot den morgenstond toe…"
Hizkia praat hier over 'afsnijding van zijn dagen'. Had hij een langer leven gehoopt, verwacht of gewenst? Was hij geen pelgrim met heimwee naar Huis? Nou, ik denk dat uiteindelijk dat niet ontbrak in zijn leven, maar dat we hier toch het probleem tussen de regels door lezen: hij werd 'afgesneden' zonder een 'vervolgdraad' (een kroonprins) op het weefgetouw te hebben zitten.
En daarin verhoorde de HEERE hem ook: hij kreeg niet alleen vijftien jaar langer te leven, maar hij ontving ook een zoon, die reeds op zijn twaalfde koning werd.
Er zijn uitleggers die beweren dat Hizkia nog niet was overleden, maar dat hij zijn zoon begeleidde in het koningschap. Maar liefst drie jaar lang. Als dat zo is, dan is de geestelijke switch die Manasse maakt helemaal ontstellend!
Feit is dat Manasse in zijn jonge jaren opgroeide met de wetenschap dat het leven van zijn vader afgelopen zou zijn, voordat Manasse volwassen was. Met die klem groeide hij op; de dood was voor hem een realiteit. En zeker als zijn vader hem begeleidde richting de troon, móet Manasse iets hebben gehoord over de eeuwige verwachting van zijn vader. Diepweg moet dat iets met hem hebben gedaan!

In de schaduw koning geworden

Manasse groeide niet allen op met de realiteit van de dood. Hij groeide ook op in de schaduw van een godvrezende en geliefde koning in Juda. En het zou me niet verbazen als hij regelmatig lovende woorden over zijn vader hoorde van staatslieden, van functionarissen aan het hof en ook van mensen uit het volk. Niet in de laatste plaats van geestelijken, want de priesterorde was een machtige organisatie, die een soort tegenwicht – een 'tegenover' – bood aan de politieke macht. Je merkt op diverse plaatsen in de Bijbel (zeker ook in het Nieuwe Testament, denk maar bij de veroordeling en kruisiging van de Heere Jezus) dat een religieuze keuze van een koning meestal het gevolg is van de invloed van priesters en geestelijken. Een koning ontleende meer dan eens zijn macht en aanzien aan de goodwill van de geestelijkheid. In de Middeleeuwen was dat overigens niet anders! Met alle gevolgen van dien.
Toen zijn vader overleed – of dat nu direct of pas na drie jaar was – stond Manasse op eigen benen. Op dát moment moest blijken of hij het volk achter zich kreeg (en de geestelijkheid) of niet. In dat spanningsmoment moest hij de schaduw van zijn vader Hizkia, die in groot aanzien stond, van zich afschudden of… hij moest heel duidelijk in diens spoor verder wandelen. Maar dat laatste zou hem zijn eigen naam kosten; hij plantte dan slechts de nagedachtenis van zijn vader voort. En dat zie je niet vaak gebeuren. Zeker niet bij kroonprinsen die nog jong zijn. Was bij de kleine Joas de hogepriester Jojada nog lang in beeld, wie zou dat voor Manasse zijn geweest? Zijn moeder Hefzi-bah? En wat was haar relatie met de geestelijkheid?
Er komen nogal eens koningsmoeders in de Bijbel voor die zelf koninkje lijken te spelen. Zij proberen over de rug van hun zoon of kleinzoon de macht naar zich toe te trekken. Zij stonden als het ware in de schaduw van de koning, maar ondertussen hadden zij een flinke vinger in de pap! Of dat met Hefzi-Bah ook zo was, weet ik niet. Ik kan weinig of niets over haar vinden. Hefzi-Bah is een kibboets in het noordoosten van Israël en het lijkt me onwaarschijnlijk dat ze die naam geven aan een kibboets, terwijl Manasses moeder een slechte vrouw was. Haar naam betekent 'mijn verlangen'; het is de profeet Jesaja die deze naam ook gebruikt voor het volk Israël nadat ze hersteld zijn, gereformeerd (62:4-5): "Men noemt je niet langer Verlatene en je land niet langer Troosteloos oord, maar je zult heten Mijn verlangen (Hefzibah) en je land Mijn bruid."
En de link die Hizkia verbindt met deze vrouw, 'mijn verlangen', komt op mij over als een bijzonder intieme en positieve huwelijksband. Het zal me niet verbazen als deze vrouw haar zoon in het spoor van Gods geboden heeft willen opvoeden. Hizkia kon zichzelf wegcijferen en de HEERE zag hem dan ook aan vanwege zijn voorvader David. De schaduw van David, man naar Gods hart, viel over Hizkia en híj vond het goed.

In de duisternis belijdenis gedaan

Maar… die schaduw lijkt een ander effect op Manasse te hebben. Hij heeft, door welke invloed ook, niks met dat vrome gedoe. Hij gaat zelfs over op de afgoderij van Moloch! En zijn kinderen worden levend geofferd in de ziedende koperen handen van het afgodsbeeld dat bijna net zo erg verhit was als de oven waarin Daniëls vrienden terecht kwamen.
Ja, het is zelfs zo erg dat de HEERE vaststelt in Zijn Woord: "want Manasse deed hen dwalen, dat zij erger deden dan de heidenen, die de HEERE voor het aangezicht der kinderen Israëls verdelgd had." Als je in 2 Koningen 21 ook leest, wat hij allemaal uitspookte, lijnrecht tegen de levensstijl van zijn vader in, dan word je er beroerd van. En vers 16 doet er nog een schepje bovenop: "Daartoe vergoot Manasse ook zeer veel onschuldig bloed, totdat hij Jeruzalem van het ene einde tot het andere vervuld had; behalve zijn zonde, die hij Juda zondigen deed, doende wat kwaad was in de ogen des HEEREN."
Een op macht belust, weerzinwekkende figuur, deze Manasse. Zijn terreurbeleid ontziet zelfs onschuldigen niet (het lijkt IS wel)! Die gruwelijkheden stonden niet op zichzelf… hij deed actief juist datgene dat kwaad was in de ogen des HEEREN! Vers 6 in 2 Kronieken 33 spreekt zelfs van "hij deed zeer veel kwaads in de ogen des HEEREN, om Hem tot toorn te verwekken." Waarom? Er moet iets geweest zijn dat Manasse deed afhaken. Hij stond niet alleen in de schaduw van zijn vader, hij moet hebben gemerkt dat hij de band met God miste.
Hij heeft waarschijnlijk best wel gebeden (anders kon hij dat na zijn bekering nooit zo goed), maar het bleef stil. Hoe kan dat toch? Waarom reageerde de HEERE niet? Het is al te goedkoop om te stellen dat de HEERE hem door dit zwijgen in het nauw wilde brengen. Waarom hoorde de HEERE niet direct? Dat zou een hoop ellende hebben bespaard. Ik weet het niet. En het lijkt erop dat Manasse er ook vrij snel klaar mee was. Als God dan niet hoorde, terwijl hij wist hoe Manasse was, dan was Manasse er helemaal klaar mee. Een God Die je niet kunt zien en Die ook niets van Zich laat merken moest het afleggen tegenover zichtbare en merkbare goden (hoe dood ze ook zijn).
Het kostte wat, maar dan had je ook 'wat'. En het leverde je een heleboel vrienden op, ook buiten de grenzen (van God). En hier zet – hoe verwonderlijk – 2 Koningen 21 een punt! "Het overige der geschiedenissen van Manasse, en al wat hij gedaan heeft, en zijn zonde, die hij gezondigd heeft, zijn die niet geschreven in het boek der kronieken der koningen van Juda? En Manasse ontsliep met zijn vaderen, en werd begraven in den hof van zijn huis, in den hof van Uzza." Is Manasse verloren gegaan dan? Waarom zwijgt de schrijver van het boek Koningen over Manasses bekering en gaat de geschiedenis in 2 Kronieken 33 wel verder? Merkwaardig; ik heb er geen antwoord op kunnen vinden.

Het apocriefe boek 'Het gebed van Manasse' is misschien wat twijfelachtig qua betrouwbaarheid, maar het is wel een prachtig voorbeeld van een verootmoedigend gebed. Manasse wordt achterna gezeten door zijn vijanden, vernederd en komt in de zwartste nacht van zijn leven tot inkeer. En hij durft te buigen voor de HEERE. "Toen erkende Manasse, dat de HEERE God is" (2 Kronieken 33 : 13b). Hij erkent dat deze straf Gods oordeel is tegen zijn grove zonden:

"Ik ben gekromd in zware ijzeren banden, en ik kan mijn hoofd niet opheffen, en heb geen rust, omdat ik Uw toorn verwekt, en kwaad voor Uw ogen gedaan heb; dewijl ik Uw wil niet heb gedaan, en Uw geboden niet heb gehouden, maar heb gruwelen opgericht, en vele ergernissen begaan.

Nu buig ik dan de knieën mijns harten, en bid U om genade; ik heb gezondigd, Heere, ik heb gezondigd, en beken mijn misdaden.

Daarom bid en smeek ik U, vergeef het mij, Heere, vergeef het mij, en verderf mij niet in mijn zonden, en toorn niet eeuwig over mij, en behoud het kwade niet tegen mij, en verdoem mij niet in de onderste delen der aarde, want Gij zijt God, een God der boetvaardigen.

Maar bewijs mij al Uw goedheid, en behoud mij onwaardige, naar Uw grote barmhartigheid.

En ik zal U loven al de dagen mijns levens, want U looft ook al de kracht der hemelen, en U komt toe de heerlijkheid in alle eeuwigheid."

Hoe diep moet het gaan? En met Manasse kwam het goed, maar dat is geen garantie voor de toekomst van anderen. Hoe buig je iemands visie op God om? Hoe kan eindelijk het kwartje vallen bij iemand die God voor dood heeft verklaard, omdat de HEERE er het zwijgen toe lijkt te doen in zijn of haar leven? Hoe…? Ik weet het niet, maar leg het maar voortdurend in het gebed bij de HEERE. Want ik weet wél dat God alles hoort en dat er bij Hem ook verhoring is. Daarom.
Of het wat zal uithalen? Een begrijpelijke vraag, maar ik denk geen juiste vraag. Het ingrijpen van de HEERE Zelf is nodig en daarom blijf ik volhardend bidden. Dat is mijn taak. En wie weet opent de HEERE nog eens een weg naar het hart van onze afhaker. Het is zomaar mogelijk bij Hem!
En… ook al wordt er gezegd dat God niets van Zich laat 'horen' wil dat nog niet zeggen dat God niets zegt. De tekst van vandaag vertelt dat God wel degelijk sprak, maar… het waren ongelegen woorden. Zou daar misschien toch de crux zitten?