Groot en wonderlijk zijn Uw werken

Laten we het Lied dat nu wordt geciteerd eens stukje voor stukje bekijken. Het is goed alle onderdelen stil en aandachtig te bemediteren.

Het lied zet in met Gods grootse en bewonderens­waardige daden: “Groot en wonderlijk zijn Uw werken, Heere…” Alleen al dit begin ademt Jezus’ aanbidding van Zijn Vader uit. Hij leerde ons bidden ‘Onze Vader Die in de hemelen zijt…” en Hij zingt het ons nu in dit lied voor hóe wij werkelijk een praiselied kunnen zingen.
Over de tekst van een lied of gezang is in de kerk honderd keer meer discussie dan over de tekst van een Psalm. Vaak op de klank af… maar proeven we ook het hart achter de woorden? Er zijn psalmteksten die toch je tenen, zo niet je maag, moeten doen kromtrekken; maar ze lijken onbewogen te worden geslikt alsof het de zoetste lofprijzing betreft.
Kritisch luisteren naar de tekst van een lied kan geen kwaad. De vraag is alleen of we onze ervaring en beleving kunnen delen met iemand die er ‘niks’ mee heeft. Die klinisch naar woorden kijkt en ze op een goudschaaltje van het eigen oordeel legt. Als je zo in elkaar zit, daag ik je uit om dit Lied van het Lam woord voor woord te proeven. Het goudschaaltje zit opgeborgen in de naam ‘Lam’. Hij is de weegschaal waarmee je de woorden mag wegen. Benieuwd of je zulke woorden van het Lam had verwacht, en of Zijn liedtekst je aanstaat!

Groot

We beginnen eenvoudig en wellicht zelfs voorspelbaar. Als Jezus gaat bidden, begint Hij zijn Vader vóór alles groot te maken. Als Hij gaat zingen, doet Hij niet anders!
Direct begrijp ik dat Hij in de diepste nacht van Zijn leven juist de lofzang op Zijn Vader zo vol overgave heeft gezongen. Dat had de passie van Zijn hart! Hij was wel mens, maar mens zoals God hem bedacht had bij de schepping.
Hij was de laatste Die daartoe nog in staat was; wij waren het vermogen van God loven en prijzen al totaal verleerd. Ja, het is waar dat de Heilige Geest ons dat weer leert. En juist dát is het wat Hij met dít lied ons voorzingt.
Groot. Hoe weet je, als zondig mens, dát Gods daden groot zijn en hóe groot zijn ze dan wel? Hebben wij enigszins het vermogen om die grootheid te bevatten of uit te drukken? Dat lied ‘How great Thou art’ doet een ruime poging, maar waar moet het beginnen? Toch probeert het lied dat:

O Heer mijn God, wanneer ik in verwondering
de wereld zie, die U hebt voortgebracht
Het sterrenlicht, het rollen van de donder
heel dit heelal, dat vol is van uw kracht

Als ik bedenk, hoe Jezus zonder klagen
tot in de dood gegaan is als een lam
Sta ik verbaasd, dat Hij mijn schuld wou dragen
en aan het kruis mijn zonde op zich nam

Als Christus komt met majesteit en luister
brengt Hij mij thuis, hoe heerlijk zal dat zijn
Dan zal ik vol aanbidding voor Hem buigen
en zingt mijn ziel: o Heer, hoe groot zijt Gij

Het lied begint gewoon bij de schepping om de dichter heen: als ik naar de wereld kijk, die U gemaakt hebt… En wat te bedenken van het universum met al die miljarden sterren? Dat geeft al een eerste indruk van wat ‘eeuwig’ is, immers, waar houdt het heelal op? Nergens! Hoe klein wordt ik dan… en hoe groot wordt U dan!
Maar in het tweede couplet wordt terecht ingezoomd op Jezus, het Lam van God, dat de zonde der wereld met Zich meenam op het kruis. Daarin zien we nog veel dieper de grootheid van God… Zó diep wilde Hij gaan. Wij denken bij ‘groot’ vaak aan breedte en lengte, maar diepte hoort daar net zo goed bij.
En dan het derde couplet… een christen kan nooit beschouwelijk over God en het geloof praten. Was wij God bezingen en Zijn daden zo groot vinden, dan kan dat nooit op een afstand blijven. Daar moet je jezelf bij insluiten… het raakt je wezen en je hart. Als Christus op de Dag der dagen zal terugkomen, dan komt Hij niet ten behoeve van die of die of om in de wereld, ginds, recht te doen. Maar dan komt Hij voor mij persoonlijk. Natuurlijk ook voor al die anderen en vanwege al die andere omstandigheden, maar in de eerste plaatst raakt Zijn komt míjn persoonlijk leven.

Dan zingt mijn ziel tot U, o Heer mijn God
Hoe groot zijt Gij, hoe groot zijt Gij

Mega

Het woord dat voor groot wordt gebruikt is mega. Onze taal is best beperkt. Bij groot stellen wij ons toch vaak maar één synoniem voor. Misschien helpt het om een aantal synoniemen op te noemen, om ons geestelijk taalgebruik op het associatieve vlak te verrijken:
• groot in ruimtelijke afmetingen:
   – qua massa en gewicht
   – qua omvang
   – qua voorkomen of waardigheid
• groot in getalsmatige duiding:
   – qua hoeveelheid: talrijk, veel en overvloedig
   – qua leeftijd: erudiet en eerbiedwaardig
• groot in kostbaarheid:
   – qua kosten: een hoge prijs
   – qua inspanning van krachten en geduld
   – qua emotie, indruk en impact
• groot in rangorde:
   – qua bekwaamheid
   – qua belangrijkheid
   – qua heiligheid
• groot in emotionele waarde:
   – qua innerlijke vreugde
   – qua intense opluchting
   – qua persoonlijke waarde
• groot in onbevattelijkheid:
   – qua waarde
   – qua oneindigheid
   – qua indrukwekkendheid
   – qua verhevenheid: majesteit
   – qua doeltreffendheid: reddingscapaciteit
   – qua doorgronding van onze motieven
   – qua ontrafeling van onze zieleroerselen

Wonderlijk

In dit aanbiddingslied wordt over Gods grote daden gesproken als over ‘wonderlijke daden’. Het woord majesteit krijgt er zijn diepte door. In een tijd waarin majesteitsschennis normaler is dan diepe eerbied, is het goed dat we weer leren wat onze plaats is voor God en wat Gods plaats is ten opzichte van ons.
Als wij het over een wonderlijk persoon hebben, dan vinden we die persoon merkwaardig en vreemd. Eigenlijk houden we wat afstand tot zo’n persoon; niet uit respect maar meer uit hooghartigheid, omdat we ten diepste vinden dat die persoonlijk niet echt in onze gemeenschap past.
Naast dat dat een heel foute houding is, is dát hier niet de betekenis van het woord wonderlijk. Het woord in de grondtekst heeft te maken met het bewonderen van en het bewonderd worden. Iemand bewonderen is een activiteit van ons zondige mensen, die in onze genen zit. Of we dat nu willen toegeven of niet. Sinds Genesis 3 is onze bewondering verknipt tot een spel van rangen en standen in het sociale leven. Als we iemand bewonderen, dan zijn we stiekem jaloers op wat die persoon heeft bereikt of wat hij kan. En als ze zelf bewonderd willen worden met onze capaciteiten, dan bruisen we (hoe verkapt ook) van hoogmoed en arrogantie.
Daarom is het woord ‘bewonderenswaardig’ zo’n mooi woord. Wat – of liever Wie – is onze bewondering echt waard? De betekenis van dit woord is eensdeels het bewonderen van personen of daden. De vrome bewondering richt zich op God en Christus. Daarom wordt Hij aangeduid als voortreffelijk. De italianen noemen dat bellissimo (bevallig, mooi of goed) en in de overtreffende trap belissima (bevalligst, mooist of best).
Tot slot heeft het woord wonderlijk ook de lading van de verwondering die met schrik gepaard gaat. Is dát niet het wonderlijke dat gebeurt was de Heilige Geest ons laat zien wei we voor God zijn en Wie God in Zichzelf is? Dat is niet iets eenmaligs. Ook geen gepasseerd station voor elke christen die tot geloof is gekomen. Toch wil ik niet eindigen met die schrik, hoewel het woordenboek daar wel mee eindigt. God maakt indruk op ons. Het is echter de vraag wát die indruk precies inhoudt en wat dat uitwerkt. Michael W. Smith scheef ooit een indrukwekkend lied over Wie de HEERE is: an Awesome God!

Onze God is een ontzagwekkende God,
Die ons grenzeloze genade schonk aan het kruis.
Hij regeert ons met wijsheid, kracht en liefde
en rechtvaardigheid omringt Zijn troon.

Een kernachtig en eigentijds lied. Maar misschien vind je dat te eigentijds… Zoek dan maar eens in de Psalmen, die zingen er niet anders over: Geloofd zij God met diepst ontzag! Ik geef je er een rijtje verzen bij, die je stuk voor stuk eens rustig zou moeten zingen:

• 2 : 4    Opdat Uw naam alom ontzaglijk zij
• 35 : 13    Dan meldt mijn tong, met diep ontzag… Uw lof…
• 52 : 1    Zijn almacht wekt ontzag
• 65 : 1    De lofzang klimt uit Sions zalen tot U met stil ontzag
• 65 : 5    Aanschouwen … de teek’nen … met vrees en diep ontzag
• 68 : 1    Hij zal voor Zijn ontzagg’lijk oog … sidderende vluchten
• 68 : 10    Geloofd zij God met diepst ontzag…
• 72 : 8    Bidt elk met diep ontzag…
• 78 : 2    Verborgenheên, met diep ontzag te melden…
• 78 : 33    Toen stond God op … als een held, ontzagg’lijk …
• 102 : 12    Als de koningen zich buigen en Hem hun ontzag betuigen
• 104 : 1    Uw heerlijkheid … baart ontzag door al de hemelzalen
• 105 : 1    spreekt, met aandacht en ontzag, van Zijne wond’ren
• 119 : 23    Dan zal ik mij niet schamen, noch Uw daân uit slaafs ontzag of dwaze vrees verhelen (geen angst dus!)
• 128 : 3    Zo gij, met diep ontzag, naar ‘s HEEREN wet blijft horen
• 145 : 2    Uw wonderlijke daân met diep ontzag aandachtig gadeslaan

Het lied van het Lam - 2

Alvorens we wat dieper ingaan op de woorden van dit lied, kijken we aan de hand van de Kanttekeningen naar waar deze woorden vandaan komen. Staan ze al ergens in de Bijbel?
We kunnen zien dat de Kanttekenaren alvast wat werk voor ons hebben gedaan. “De woorden van deze lofzang komen uit verschillende plaatsen in het Oude Testament”. Naast een aantal psalmen wordt ook de profetie van Jeremia genoemd. En dat is best bijzonder! Die profeet kennen we van het ‘jeremiëren’, het klagen. En juist in dít lied, op de grens tussen tijd en eeuwigheid, wordt van deze profetie gebruik gemaakt.

Kernwoorden en vindplaatsen

Als we de kernwoorden uit het Lied van het Lam op een rijtje zetten, kunnen we ze misschien herkennen in het Oude Testament. We zien specificaties van een aantal zelfstandige naamwoorden:

• Uw werken: groot en wonderlijk (Ps. 86:8+10/Ps. 111:2)
• God: almachtig (Ps. 139:14)
• Uw wegen: rechtvaardig en waarachtig (Ps. 25:10/Ps. 145:17)
• Koning: van de heiligen (Deut. 33:2)
• U: vrezen (Ps. 72:5/Jer. 10:7)
• Uw Naam: verheerlijken (Joh. 12:28/Rom. 15:9)
• Gij: heilig (Lev. 21:8/Ps. 99:3/1 Petr. 1:16)
• alle volken: God aanbidden (Psalm 117:1)
• Uw oordelen: openbaar (Ps. 36:7/Ps. 97/Rom. 11:33)

Je ziet dat allerlei combinaties van woorden oplichten in de rest van de Bijbel, bij het zingen van dit lied. In die zin zit het goed in elkaar en ik vermoed dat we dit lied, dit gezang van het Lam, in de kerkdienst wel zouden mogen zingen, ware het niet dat bepaalde kerkgenootschappen allergisch zijn voor liederen.
Het zal even wennen zijn, maar dat Lied van het Lam is toch ook echt een nieuw lied, gecomponeerd en gedicht vanuit allerlei teksten die groot en ontzagwekkend toonzetten Wie en hoe de HEERE is en te werk gaat.

Zangoefening

Maar hoe stel je je dat voor, straks? Kom je aan bij dat strand bij de glazen zee en ken je opeens de tekst van dat lied? Moet je het wel woordelijk kennen of komen er allerlei woorden op uit je hart? Of moet de tekst van dat lied toch al eerder worden geoefend, hier op aarde?
Daar zijn de eeuwen door wel ideeën over geweest. Dat lied leer je hier op aarde al zingen en zul je straks volkomen zingen, zegt men dan. Maar nogmaals: hoe stel je je dat dan voor? Betreft het een mystiek, geheimzinnige tekst die alleen diep-ingewijden leren ontcijferen? Bij zulke bewoordingen krijg je al gauw het ‘Vrijmetselarij-gevoel’.
Bestaat de tekst al en kun je die ergens opvragen of downloaden? Krijgen bepaalde mensen die tekst door of gaat dat van geslacht op geslacht? Krijg je de tekst in je, wanneer je tot geloof komt?
Nou, in zekere zin is dat laatste dicht bij de waarheid. Wanneer je met een gelovig hart Gods Woord leest, bouwt dat lied zich langzamerhand op. De Psalmen vertolken inderdaad wel iets van dat lied. Maar net zo goed schriftgedeelten uit de boeken van Mozes, de profeten of de brieven van Paulus.
Er zitten geen verborgen boodschappen in de bijbel­teksten, maar met de hele Bijbel in je bezit kan de Geest wel aan het werk en leer je meer over God. Wie Hij is, hóe Hij is en wat Hij van je vraagt.

Aanbidding, eer en dankb’re lofgezangen

Het is mooi als je de Psalmen kent; de woorden je eigen maakt en je hart erdoor laat bespelen, zoals de snaren van een harp worden bespeeld. Maar er is meer. Alles wat adem heeft, alles wat adem geeft aan de lofzang aan God, kan worden ingezet om het Lied van het Lam aan te leren.
Dat betekent dus dat het uitmaakt wát je verzamelt in je hoofd en je hart. Je geestelijke ‘bibliotheek’ is vervuld met vuilnis en wegwerpartikelen, óf met dingen van eeuwigheidswaarde. Welke woorden drukken nu het diepst, meest puur, meest intens, uit Wie de HEERE voor je is?
Wie Jezus heeft ‘gezien’ heeft de Vader ‘gezien’. Wil je God zien? Wil je Hem aanbidden en alle lof toebrengen die Hem toekomt? Dan moet je op Jezus letten. Misschien wordt dit lied daarom wel ‘het Lief van het Lam’ genoemd. Hij spelt je als het ware de woorden al voor. Maak maar gretig gebruik van je vocabulair. En laat die aanzuiveren en aanvullen met geestelijke aanbidding, eer en dankbare lofgezangen! Dan heeft de Geest wat om uit te putten, als Hij je vult!

Het lied van het Lam - 1

Al eerder zagen we dat het woordje ‘van’ in ‘Lied van…’ gelezen kan worden als ‘door’, en  niet als ‘voor’. Echter, hoe verhoudt zich dat Lied van de ene tot dat van de Ander?
Een lied van iemand, is een lied dat die iemand heeft geschreven of gecomponeerd. Maar… kun je dat ook zeggen van het Lied van het Lam? Heeft Hij dat lied gemaakt? Is Hij er de Eigenaar van? Ja… Het is alleen de vraag: direct of indirect? Heeft Hij er mensen voor gebruikt of is Hij Zelf aan het werk gegaan?
Eerst kijken we naar wat de Kanttekeningen hierover zeggen. Bij ‘Lied van Mozes’ staat: “Dat is, (het lied) waardoor Mozes God heeft gedankt voor de verlossing van Zijn volk; het wordt beschreven in Ex. 15:1 en vervolg: TOEN zong Mozes en de ­kinderen Israëls den HEERE dit lied en spraken, zeggende: Ik zal den HEERE zingen, want Hij is hogelijk verheven; het paard en zijn ruiter heeft Hij in de zee geworpen.” Mozes begon plots te zingen zoals de Geest hem gaf te zingen… de grote werken Gods!
Maar wanneer het Lam zo’n zelfde lied zou hebben gemaakt, maakte Hij een lied over en ter ere van Zichzelf… Een stuk hiervoor heb ik gezegd dat je het dan zou kunnen zien als een lied dat het Lam (of Jezus) maakte om er de grote daden van Zijn Vader in te bejubelen. Zoals de Vader jubelde: “Dit is Mijn Zoon in Wie Ik ál Mijn welbehagen heb!” Zo zou het Lam hebben kunnen zingen: “En Hij is Mijn Vader in Wie Ik al Mijn lust heb en voor Wie Ik werkelijk álles over heb! Zelfs Mijn goddelijk eer en waardigheid!”

Tegenkanting in kanttekening

De Kanttekenaars lijken daar echter helemaal niet zo bij stil te staan. Over ‘het Lied van het Lam’ zeggen ze: “…hetwelk ter ere van Jezus Christus, het Lam van God, wordt gezongen door de gelovigen, vanwege de geestelijke verlossing door Hem verworven. Hiervan wordt hiervoor een voorbeeld gegeven: Openb. 5 : 10 en 12 : 10-11.”
Ze lijken zich als het ware helemaal niet druk te maken om Wie of wie dat lied heeft gemaakt. Toch zou ik er wel bij stil willen staan. De Kanttekeningen zoomen in op de zangers van dit lied. En dat is mooi, maar ik ben altijd wat huiverig als – juist op moment dat Christus in beeld komt – de mens voor het voetlicht wordt gebracht. Waarom moet het opeens de mens genoemd worden? Waarom gaan ze niet dieper in op hoe Jezus Zich verhoudt tot dat lied en hóe Hij daarin wordt ‘gepraised’?
Temeer komt dat gevoel boven, als ik de citaat-teksten lees: “Openb. 5:10  En Gij hebt ons onzen God gemaakt tot ­koningen en priesters, en wij zullen als koningen heersen op de aarde. Openb. 12:10  En ik hoorde een grote stem, zeggende in den hemel: Nu is de zaligheid en de kracht en het Koninkrijk geworden onzes Gods, en de macht van Zijn Christus; want de verklager onzer broederen, die hen verklaagde voor onzen God dag en nacht, is nedergeworpen. Openb. 12:11  En zij hebben hem overwonnen door het bloed des Lams en door het woord hunner getuigenis, en zij hebben hun leven niet liefgehad tot den dood toe.”
Misschien dat Openbaringen 12 : 10 nog het dichtst in de buurt komt van wat ik hier had verwacht te horen. Die zaligen zullen als koningen heersen… ja… en? Zij hebben hun leven niet lief gehad tot (geprefereerd boven) de dood… ja… prachtig… maar dat is toch geen feit op zich? Geen doel?
En die zaligen hebben de ‘verklager onzer broederen’ over­wonnen… Maar is dat dan wat we daar in alle eeuwigheid gaan bezingen? Het zijn middelen waarlangs God tot Zijn eer komt, maar geen doelen op zich.

Het lied voor/van het lam

Als ik de songtekst alvast lees zie ik dat daar helemaal geen mensen, slachtoffers of overwinnaars in voorkomen dan alleen de HEERE, Wiens werken groot en wonderlijk zijn, Wiens wegen (handel en wandel) rechtvaardig en waarachtig ­(betrouwbaar) zijn, Die te vrezen is, Die heilig is, Die zal worden aanbeden en Wiens oordelen eindelijk publiekelijk zijn geworden, zodat er recht geschiedt!
Eindelijk geschiedt er recht en we kijken met grote bewondering en diep ontzag naar wat de HEERE, onze Vader, aan het doen is! We zijn toeschouwers, wanneer de HEERE het voor ons opneemt. Wat een indruk zal dat maken. Op ons en op allen die het zullen zien. Zelfs op hen die door die oordelen zullen worden getroffen.
Als het ware staat daar een koor schuchter zingende mensen aan de oever van de Rode Zee, die de Egyptenaren zien verdrinken voor hun ogen. Ze hoeven er geen eentje dood te steken. Hun God veegt ze weg en breekt hun macht, waarop ze zo prat gingen… Ze knakken als rietjes en ze verzinken in ware waanzin al bubbelend in de kolkende golven.

Uitzinnige be-aming

Schuchter zingend… Nou, dat zou je kunnen denken als Gods oordelen zich ‘in de tijd’ voltrekken. Als Zijn arm het hart van een belager stopzet; als het geweld van rotsen of andere mega-grote objecten een mensenlichaam in al zijn broosheid tonen terwijl het wordt geplet; als een ademtocht stokt omdat God zegt: “Tot hier toe en niet verder…”
Maar als ik die mensen daar op het strand bij de glazen zee zie zingen, krijg ik toch een ander beeld. Schuchterheid zal niet meer bestaan. Huiver voor Gods oordelen zal weg zijn. Angst zal verdwenen zijn en bewogenheid met goddelozen zal even zeer niet meer bestaan.
Dat klinkt paradoxaal maar denk daar maar eens over na. Want dan zullen we het zo hartelijk eens zijn met de weg die de HEERE bewandelt, dan zullen we het enorm eens zijn moet hoe Hij het aanpakt. Want we zullen nooit meer kritisch naar Hem zijn. We zullen Hem ook helemaal kunnen volgen in wat Hij doet. We zeggen ‘amen’… Het had simpel weg niet anders gekund dan zó…

Tegenstrijdig?

Dat klinkt als sadisme of wraakgierigheid. Maar dat is het niet. We meten dan met hele andere meetlatten. Onze emoties zijn compleet in harmonie en het recht dat de HEERE doet is perfect recht! Er zal nooit meer een onzuiver plan worden gesmeed. Nooit meer een onjuist afweging worden gemaakt in besluitvorming op aarde. Motieven zullen altijd transparant zijn en niemand zal meer achterbaks zijn. Wat kun je daar naar uitzien, of niet?